Fontys, met name de lerarenopleidingen in Tilburg en Eindhoven, voert sinds 1999 een duale opleiding uit ten behoeve van onderwijspersoneel voor het Bve. Bij de ontwikkeling van deze opleiding zijn tien Regionale Opleidingscentra (ROC s) betrokken uit Brabant en Limburg. Studenten beginnen doorgaans niet blanco aan de duale trajecten. Als ze op wat oudere leeftijd instromen, hebben ze vaak al een diversiteit aan scholing en werkervaring achter de rug. Dat verhoogt de noodzaak om vooraf via een intake assessment te onderzoeken over welke relevante eerder verworven competenties de betrokkenen beschikken. Goede intake-assessments leiden uiteindelijk tot flexibilisering in de uitvoering. Bij de invulling van de opleiding wordt met de resultaten rekening gehouden. Diverse medewerkers van Fontys hebben zich met de constructie van een betrouwbaar en valide instrumentarium voor intake-assessment in de duale opleiding beziggehouden. In dit rapport zijn de ervaringen gebundeld en in een breder kader geplaatst.
Hoofdstuk 1 Vakmensen worden docenten in het vmbo. Het pilotproject beoogde de instroom van vakmensen als (parttime) leraar in het vmbo door een leerweg waarin het leren op de werkplek, de vmbo-school dus, centraal stond. Hoofdtuk 2 Anders kijken naar leren. Nieuwe inzichten in leren (m.n. werkplekleren en veranderend leren) en de consequenties voor het opleiden worden besproken. Leren op de werkplek vindt altijd plaats, ook als er geen speciale leerintentie of -begeleiding is. Theoretisch en kritisch-reflectief leren vinden niet vanzelf plaats. Deze leervormen moeten (in de opleiding) worden geleerd en (op de werkplek) worden georganiseerd. Hoofdstuk 3 Leren op de werkplek centraal Maatwerk betekent dat moet worden onderzocht welke startcompetenties de cursisten wel en niet voldoende beheersen (assessment), bij het begin van de opleiding, maar ook meermalen tussentijds. De officikle startbekwaamheden voor de opleiding en de assessment moeten worden toegespitst op het specifieke karakter van het werk als vmbo-docent in de betreffende praktijkvakken. In een overzicht worden de verschuivende rollen van alle betrokkenen samengevat. Hoofdstuk 4 Instrumenten voor het werkplekleren in de opleiding. Hulpmiddelen voor het werkplekleren zoals portfolio, assessment en persoonlijk ontwikkelingsplan en het gebruik ervan (feedback, intevisie, zelfbeoordeling) worden besproken, naast hulpmiddelen voor cursisten ( leermemo , ervaring: wat neem ik ervan mee , heb ik vragen ). Deze instrumenten zijn in bijlagen voor gebruik door betrokkenen opgenomen.
Self-efficacy is een belangrijk begrip uit de sociaal cognitieve theory van Bandura (1997) en duidt op het geloof dat mensen hebben in hun kunnen om een bepaalde taak in een toekomstige situatie succesvol uit te voeren. Self-efficacy van leraren duidt op het geloof van leraren in hun kunnen om het leren van studenten positief te beïnvloeden. Leraren met een hoge mate van self-efficacy hebben een sterkere positieve invloed op de prestaties, de motivatie en schoolattitude van leerlingen, dan leraren met een lage mate van self-efficacy. Daarom is het van belang dat lerarenopleidingen aandacht besteden aan het ontwikkelen van self-efficacy bij hun studenten. Omdat binnen het competentiegerichte opleiden van leraren assessments een belangrijke plaats innemen, wordt in deze dissertatie onderzocht hoe assessment de self-efficacy van studenten beïnvloedt en hoe vervolgens de lerarencompetenties worden beïnvloed. Allereerst is onderzocht van welke factoren binnen het hoger onderwijs is gebleken dat deze de self-efficacy van studenten positief beïnvloeden. Hieruit bleek dat de self-efficacy van studenten wordt verhoogd als zij succeservaringen opdoen en als zij verbaal worden ondersteund door hun omgeving. Van deze bevindingen zijn 2 factoren afgeleid die van kenmerkend zijn voor een competentie assessment en die in deze dissertatie nader worden onderzocht. De eerste factor is de authenticiteit van een assessment, dit duidt op de mate waarin tijdens een assessment zaken worden getoetst die belang zijn voor het beroep van leraar. De tweede factor is de feedback die aan studenten wordt verstrekt tijdens het assessment. Om de invloed van deze factoren op de self-efficacy van studenten te kunnen meten, is er een self-efficacy vragenlijst ontwikkeld, specifiek gericht op 1e jaarstudenten van een lerarenopleiding. Omdat studenten in het 1e jaar werken aan de ontwikkeling van 6 competenties, is het instrument bedoeld om de self-efficacy van studenten met betrekking tot de zes lerarencompetenties (interpersoonlijk, pedagogisch, vakinhoudelijk en didactisch, organisatorisch, samenwerking met collega’s en reflectie en ontwikkeling) te diagnosticeren. Uit studie twee bleek dat de vragenlijst voldoende betrouwbaar en valide is om het diagnostisch instrument te gebruiken tijdens de begeleiding van studenten. Tevens kwam uit deze studie enig bewijs voor de stelling dat studenten aan een lerarenopleiding beginnen met een globale ongedifferentieerde self-efficacy, en dat als zij ervaringen opdoen met lesgeven er een verdere differentiatie van hun self-efficacy plaatsvindt. In de derde studie werd de kernvraag van deze dissertatie onderzocht. Hieruit bleek dat naarmate de studenten, de prestatie die zij bij het assessment moeten leveren als authentieker ervaren, des te sterker dit hun self-efficacy van de 6 competenties beïnvloedt. Verder bleek dat naarmate studenten de kwaliteit van de verstrekte feedback als hoger ervaren, des te sterker dit hun self-efficacy op 4 van deze 6 competenties beïnvloedt. Tenslotte bleek uit deze studie dat de genoemde assessment-factoren de leerresultaten van studenten op de lerarencompetenties indirect beïnvloeden, dit houdt in dat de assessmentfactoren de self-efficacy van studenten beïnvloeden en dat de self-efficacy van studenten vervolgens van invloed is op leerresultaten van studenten op de lerarencompetenties. In de vierde studie zijn enkele resultaten uit de derde studie diepgaand onder de loep genomen. Door een aantal studenten te interviewen is onderzocht hoe de ervaringen die studenten opdoen tijdens een assessment bijdragen aan hun self-efficacy. Hieruit bleek dat de genoemde assessmentfactoren tijdens zowel de voorbereidingsfase, de interviewfase als de feedbackfase van het portfolio competentie assessment, de self-efficacy van studenten positief beïnvloeden. Voortkomend uit de onderzoeksresultaten, worden op het einde van de dissertatie enkele adviezen voor lerarenopleidingen beschreven.
