Ai en laaggeletterdheid

In dit project ontwikkelt het HvA-lectoraat Responsible IT in co-creatie met Digital Agency Fonk een werkend prototype van een innovatieve educatieve AI-applicatie, die de taalvaardigheid van kinderen en ouders vergroot. Onderdeel van deze applicatie is een functionaliteit voor taalvereenvoudiging op basis van AI. Dit software-onderdeel analyseert tijdens het lezen het AVI niveau van de lezers en past het verhaal hier automatisch op aan. Met audio- en spraakanalyse worden fouten in o.a. uitspraak, grammatica en woordbegrip gedetecteerd, en het niveau van de tekst automatisch verhoogd of te verlaagd. Door de moeilijkheidsgraad van de tekst langzaam te verhogen wordt de leesvaardigheid verbeterd.

In Nederland hebben ruim 2,5 miljoen mensen moeite met lezen en schrijven. Om deze cyclus van laaggeletterdheid beter te begrijpen en nieuwe oplossingsrichtingen te verkennen, voerden Digital Agency Fonk en het HvA-lectoraat Responsible IT het makend onderzoek Verhaal Speciaal uit. In dit onderzoek werd verkend hoe kunstmatige intelligentie (AI) kan bijdragen aan leesplezier en taalontwikkeling binnen gezinnen.

Met een Research-through-Design-aanpak ontwikkelden de partners een werkend prototype van een interactieve leesapplicatie. De applicatie gebruikt spraakherkenning en taalmodellen om verhalen automatisch aan te passen aan het leesniveau van ouder en kind. Tijdens het voorlezen meet de app uitspraak en tempo, waarna de tekst wordt herschreven naar een eenvoudiger of moeilijker niveau. De kwaliteit en begrijpelijkheid van de herschreven tekst worden gecontroleerd door een AI-redeneermodel.

Het onderzoek leverde kennis op over hoe ontwerpers en AI-onderzoekers kunnen samenwerken aan verantwoorde taaltoepassingen. Fonk richtte zich op het creatieve concept, interacties en de gebruikerservaring; Responsible IT ontwikkelde de AI-componenten, stelde ethische kaders vast en borgde zo de technische kwaliteit.

Voor de creatieve industrie is dit onderzoek belangrijk omdat het laat zien hoe AI kan functioneren als ontwerpmateriaal binnen het ontwerpproces, en welke kennis en kunde er nodig is om te ontwerpen met dit materiaal. Verhaal Speciaal biedt een concreet voorbeeld van hoe onderzoek, ontwerp en technologie samen kunnen leiden tot maatschappelijke innovatie.

De technische inzichten worden verder toegepast in het RAAK-project “Duidelijke taal: teksten van ambtenaren met AI meer leesbaar” en in het onderwijs van CMD Amsterdam.