Bokashi: naar een betere onderbouwing en documentatie voor de praktijk

Er bestaat vanuit de landbouw een grote behoefte aan organische bodemverbeteraars die kunnen bijdragen aan de verbetering van de bodemstructuur, onder andere om de droogtegevoeligheid te verbeteren en daarnaast bij te dragen aan de opbouw of instandhouding van de bodemkoolstofvoorraad. Lokale organische reststromen kunnen de landbouw (deels) in deze behoefte voorzien. Het toepassen van lokale organische bodemverbeteraars is een goede stap in de richting van kringlooplandbouw en draagt daarmee bij aan het behalen van beleidsdoelstellingen. Momenteel zijn er vele initiatieven waarbij organische reststromen welke bij terreinbeheer vrijkomen worden gezien en toegepast als grondstof binnen een circulaire economie. Vanuit deze initiatieven komen verschillende resultaten en geluiden (m.b.t. productkwaliteit en effecten) over de inzet van organische reststromen. Hierdoor is er onduidelijkheid bij agrariërs over de effecten van bodemverbeteraars en dit remt de circulaire ambities van de landbouwsector.
In dit project gaan de hogescholen HVHL en HAS tezamen met een breed consortium van agrariërs, bedrijven, kennisinstellingen en overheden onderzoeken waar de kwalitatieve en economische kansen en knelpunten liggen bij het lokaal verwerken van organische restromen tot bokashi. Hierbij wordt ingehaakt op de bestaande ca. 60 pilots binnen het langjarige Kennisprogramma Circulair Terreinbeheer en de daar reeds opgehaalde en nog-op-te-halen praktijkervaring om meer inzicht te krijgen in de productkwaliteit, het verdienvermogen en de effecten op bodemkwaliteit en waterkwaliteit/kwantiteit, om te komen tot een handelingsperspectief voor agrariërs in het gebruik van bokashi. Hiervoor gaan we in acht grondig geselecteerde pilots in Noord- en Zuid-Nederland aan de slag. Het projectresultaat levert meer inzicht in de borging van productkwaliteit van bokashi, het potentiële verdienvermogen voor agrariërs om bokashi te gebruiken en de effecten van bokashi op verschillende ecosysteemdiensten.

De landbouw heeft steeds meer behoefte aan organische bodemverbeteraars om bodems weerbaarder te maken tegen droogte én om de bodemgezondheid en koolstofvoorraad te verbeteren. Lokale stromen van blad en maaisel – die vrijkomen bij het beheer van groenstroken, parken en natuurgebieden – kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Door deze reststromen lokaal te verwerken tot bokashi (gefermenteerd organisch materiaal), kunnen ze een waardevolle grondstof worden voor de landbouw.

Toch leefde er in de sector nog veel onzekerheid over de kwaliteit en werking van bokashi. Verschillende initiatieven in Nederland gebruikten al blad en maaisel, maar de resultaten liepen uiteen. Die onduidelijkheid maakte agrariërs terughoudend, wat de overgang naar een circulaire landbouw vertraagde.

Daarom onderzochten Hogeschool van Hall Larenstein en HAS green academy, samen met boeren, bedrijven, kennisinstellingen en overheden, hoe bokashi uit lokale stromen wél succesvol kan worden ingezet. Ze sloten aan bij het Kennisprogramma Circulair Terreinbeheer, waar al veel praktijkervaring was opgedaan. Die kennis werd verder verdiept door metingen bij acht pilots verspreid over Noord- en Zuid-Nederland. Daarin zijn onder andere de bodemkwaliteit, waterhuishouding, gewasopbrengst en de kosten en baten onderzocht.

Belangrijkste inzichten uit het project:
• Lokale bokashi kan een waardevolle bodemverbeteraar zijn, mits de productkwaliteit goed geborgd is.
• De toepassing draagt bij aan kringlooplandbouw en helpt beleidsdoelen voor duurzaamheid en klimaat te realiseren.
• Er zijn nog uitdagingen op het gebied van regelgeving, economische haalbaarheid en kennisdeling, maar het potentieel is groot.
• Bokashi heeft op korte termijn een licht positief effect op de bodemvitaliteit, maar dit hoeft niet altijd op te treden. Er is, op korte termijn en 1 jaar na toepassing, geen bemestende waarde gevonden van bokashi uit blad en maaisel.

Met de opgedane kennis kunnen boeren en gemeenten beter onderbouwde keuzes maken over het gebruik van bokashi uit lokale reststromen. Zo komt een circulaire landbouw dichterbij.