ESTAB (Energie Systeem Transitie in Actie op Bedrijventerreinen)

ESTAB (ESTABlish: voor elkaar krijgen) staat voor Energie Systeem Transitie in Actie op Bedrijventerreinen.
De wil om de energietransitie op bedrijventerreinen voor elkaar te krijgen is aanwezig – zeker nu de
energieprijzen fors zijn gestegen. De handvatten om – vanuit het publieke perspectief – deze transitie vorm
te geven, aan te jagen en te ondersteunen en de transitie daarmee daadwerkelijk vaart te geven zijn nog niet
volledig ontwikkeld. En dat terwijl bijna de helft van het aardgas en 1/3 van de elektriciteit in Nederland op
bedrijventerreinen gebruikt wordt.
Gemeenten, provincies en regio’s hebben studies uitgevoerd naar de ‘toekomstbestendigheid van
bedrijventerreinen’ waar de energietransitie onderdeel van is. Professionals (op terreinen economie,
leefbaarheid, duurzaamheid) geven aan nu onvoldoende handvatten te hebben om de uitkomsten van deze
onderzoeken te vormen tot gericht beleid en/of acties die de energietransitie op bestaande
bedrijventerreinen in gang zetten en houden.
De overkoepelende vraag vanuit de publieke stakeholders luidt: ‘wat is een geschikte versnellingsaanpak
voor de energietransitie op bestaande bedrijventerreinen die aansluit bij de behoefte en het ‘ritme’ van
ondernemers?”
De ambitie van het consortium is om te bepalen hoe publieke partijen – in samenhang met andere
stakeholders - hun rol kunnen invullen, zodat de energietransitie van bestaande bedrijventerreinen versneld
wordt. De focus ligt daarbij op het handelen van professionals in de gemeente in samenwerking met andere
publieke en private stakeholders in (vooral) regionaal verband.
In ESTAB worden handvatten voor de energietransitie op bedrijventerreinen ontwikkeld met betrekking tot
informatie over het lokale energiesysteem (techniek) en stakeholders, competenties van de betrokken
stakeholders (gedrag) en de daadwerkelijke transitie op bedrijventerreinen. Bedrijventerreinen in drie
gemeentes worden in dit onderzoek gebruikt om de handvatten te ontwikkelen. In regionaal verband wordt
de werkwijze met een 30-tal gemeenten gevalideerd. In het projectconsortium zitten naast gemeenten onder
meer provincies, regio’s, ondernemers, energiecoöperaties, netbeheerders en omgevingsdiensten.

ESTAB is uitgevoerd door Hogescholen Windesheim en Saxion, in samenwerking met de gemeenten
Zwolle, Nunspeet en Meppel en andere partijen. Doel was het ontwikkelen van een aanpak waarmee
publieke organisaties, met name gemeenten, de energietransitie op bedrijventerreinen kunnen versnellen.
Drie casestudies in genoemde gemeenten (respectievelijk Hessenpoort, De Kolk & Oevers A/B) vormden de
basis.
De kernresultaten zijn geordend langs drie vensters: Informatie, Competenties en Handelen.
• Informatie: het is lastig om de juiste informatiebehoefte te definiëren als concrete
langetermijndoelen per bedrijventerrein ontbreken. Hierdoor ligt er nadruk op acute problemen
zoals netcongestie, in plaats van structurele verduurzaming. Gemeenten beschikken vaak niet over
de juiste of volledige energiedata, mede door privacybeperkingen.
• Competenties: Voor een effectieve rol zijn vier kerncompetenties cruciaal: regisseren, aanjagen,
verbinden en faciliteren. Gemeenten hoeven niet alle expertise zelf te hebben, maar dienen
toegang te organiseren tot technische, juridische en financiële kennis in hun netwerk. In de praktijk
blijken vooral ‘verbinden’ en ‘faciliteren’ te worden toegepast, terwijl ‘regisseren’ onderbelicht blijft.
• Handelen: Gemeenten beschikken over ambities op hoog abstractieniveau, waarbijvertaling naar
concrete doelen per bedrijventerrein ontbreekt. Daardoor is het moeilijk om investeringen te richten
en resultaten te meten. Het handelen concentreert zich nu vaak op kortetermijnoplossingen (zoals
SmartEnergyHubs) gedreven door netcongestie, terwijl de koppeling met structurele CO₂-reductie
onduidelijk blijft.
Belangrijke conclusie is dat gemeenten in de energietransitie niet alleen uitvoerder zijn, maar
ook verandermanager, met oog voor samenwerking, rolverdeling en nieuwe organisatorische vormen.
Het onderzoek heeft geleid tot de ontwikkeling van een praktische handreiking gericht op medewerkers van
gemeenten. Deze biedt concrete handvatten om de energietransitie op bedrijventerreinen te versnellen: van
het ontsluiten van data en het stellen van meetbare doelen tot het kiezen en invullen van een rol in
samenwerking met bedrijven en andere partners.
De handreiking linkt naar het inhoudelijke eindrapport voor meer verdieping en is te vinden op:
estab-energietransitie.nl
Dit onderzoek is uitgevoerd door Hogeschool Windesheim (Lectoraat
Energietransitie) en Hogeschool Saxion (Lectoraat Sustainable Energy Systems).
Het onderzoek is medegefi nancierd door:
Colofon
Deze handreiking bouwt op en integreert de resultaten
van het onderzoek 'Energie Systeem Transitie in Actie op
Bedrijventerreinen' wat bij en met drie gemeenten en andere
praktijkpartners in de regio Zwolle is uitgevoerd. Deze
handreiking is gericht op medewerkers van gemeenten.
De citaten in deze handreiking zijn tijdens het onderzoek
gedaan door praktijkpartners.
Fig. 1 Gebaseerd op: Ostrom, E. (2007). Institutional Rational Choice: An
Assessment of the Institutional Analysis and Development Framework.
Boulder: Westview Press.
Fig. 2 Gebaseerd op: Van der Steen, M., Scherpenisse, J., & Hajer, M. (2015).
Sedimentatie in sturing: Lagen in het openbaar bestuur en de noodzaak
van institutioneel besef. Den Haag: NSOB.
Auteurs
Kjell-Erik Bugge, Tom Vleerbos, André Bus, Johan Kabout,
Jeike Wallinga
Contact
energietransitie@windesheim.nl
Dit is een publicatie van Windesheim
Postbus 10090, 8000 GB Zwolle
Deze publicatie valt onder een Creative Commons
Naamsvermelding 4.0 – Internationaal-licentie. Dit betekent
dat de kennis uit deze publicatie hergebruikt mag worden als
basis voor de ontwikkeling van nieuwe kennis mits de naam
van de auteurs en/ of Windesheim hierbij vermeld wordt.
Energietransitie op
Bedrijventerreinen
Rol van gemeenten
Doel & Politiek mandaat
Doel
Versnelling
Hoe kan de gemeente, door haar rol anders in te vullen, bijdragen aan het
versnellen van de energietransitie op een specifi ek bedrijventerrein?
Doel en middel
De energietransitie is geen doel op zich; het is een middel om gevaarlijke
klimaatverandering te voorkomen. Zo is ook de versnelling van de energietransitie
op een bedrijventerrein geen doel op zich: de versnelling staat ten dienste van de
reductie van emissie van broeikasgassen, meestal en hoofdzakelijk CO₂.
Gemeenschappelijk doel
Generieke (klimaat)doelen van de gemeente vertalen naar een gemeenschappelijk
doel voor een specifi ek bedrijventerrein, rekening houdend met specifi eke
bedrijven en hun (strategische) belangen.
Daarbij letten op:
• referentiejaar, doeljaar
• welk gebied, eenheid
• uitgangssituatie
• communicatie/samenwerkingspartners
• SMART en communiceerbaar formuleren van de doelen
Gezamelijk beeld
Om een gezamenlijk doel te formuleren is een voor alle stakeholders herkenbaar
en gezamenlijk beeld nodig. Randvoorwaarden zoals het kennen van de
gemeentelijke context en ‘elkaar kennen’ in het netwerk zijn nodig voor dat
gezamenlijke beeld.