Living Lab Duurzame Bedrijfsovername “Het Open Gesprek”

Bedrijfsovername is een belangrijke uitdaging voor de doorgaande ontwikkeling van agrarische familiebedrijven. De combinatie van steeds hogere bedragen, grote uitdagingen als het gaat om verduurzaming én een familiecontext met daarbij alle sociale interacties maakt het echt uitdagend.

Het programma Living Labs voor Duurzame bedrijfsovername kende een eerste fase waarin de ervaringen van zes Living Labs is beschreven. In het huidige voorstel voor Fase 2 worden deze ervaringen, producten en inzichten verder doorontwikkeld voor zowel praktijktoepassing als voor het onderwijs. Dit wordt vormgegeven in 4 samenwerkende, regionaal opererende Living Labs. In voorliggend voorstel wordt de specifieke inbedding uitgewerkt van “Het Open Gesprek”. Centraal staat de vraag hoe kun je als familie een open gesprek voeren, als je allen ook emotioneel betrokken bent bij het proces?

Het doel van Fase 2 is om adviezen en producten van de zes Living Labs uit Fase 1 te testen, te verrijken en toe te passen in het onderwijs en de beroepspraktijk. Het voorgestelde project kent 3 basis werkpakketten (WP-en) die ieder veelvoorkomende vormen van agrarische bedrijfsovername beschrijven, en 2 WP-en die verbinden en door ontwikkelen. WP1 richt zich op doorontwikkeling van instrumentarium die leunen op de basis ‘perspectiefwisseling’, middels het maken van een verdieping in de bedrijfslevensloop en de familiedynamiek en -verhoudingen. WP2 richt zich meer op de doorontwikkeling van het mkb familiestatuut naar een agro familiestatuut voor overnames binnen een familie met meerdere opvolgers in de agrarische sector. WP3 richt zich op het ontwikkelen van een handleiding voor matchmaking. In fase 1 zijn profielen beschreven voor zij-instromers. Deze criteria worden in dit WP verder aangescherpt voor de overdragers en overnemers in de agrarische sector om tot een goede match te kunnen komen. De twee overkoepelende WP-en over de vier bedrijfsovername projecten heen waarborgen de Verbinding (WP4) en de Doorontwikkeling naar praktijk en onderwijs (WP5).

Werkpakket 1, Instrumentarium
Er zijn twee nieuwe instrumenten ontwikkeld: 1) Bedrijfslevensloop en 2) Rollenspellen met familieopstellingen. Samen met vier instrumenten uit eerdere projecten, 1) Expeditiegids, 2) Kletspotten, 3) Hand- en werkboek (Windesheim), en 4) Vieren & Waarderen, zijn ze bij studenten in het mbo en het hbo getest. De studenten vonden de instrumenten geschikt om een goed gesprek over bedrijfsovername te voeren. Bij het instrument familieopstellingen bleek verschil tussen mbo en hbo. De opgedane ervaringen zijn in een evaluatieverslag beschreven.

Werkpakket 2, Complexe overnames
Er zijn meerdere interviews met agrarische families gehouden. Met name in de glastuinbouw, waar eigendom van en zeggenschap in het bedrijf vaak anders is dan in de akkerbouw en veehouderij. De resultaten en conclusies zijn in meerdere expertbijeenkomsten besproken. In samenwerking met Hogeschool Windesheim is de publicatie ‘Een goed gesprek over de rechtsvorm – familieoverdracht bij complexere bedrijfsstructuren’ geschreven.

Werkpakket 3, Zij-instromers
Samen met Hogeschool Utrecht zijn profielen voor overnemers en overdragers verder uitgewerkt, door vragenlijsten te ontwikkelen. Er is onderzocht of automatische koppeling van profielen tot matching van overdrager en overnemer kan leiden. In september 2024 is in Dronten een studiemiddag over dit onderwerp georganiseerd. In najaar 2025 wordt een dergelijke studiedag op Aeres mbo Warmonderhof gehouden. Het advies is om de profielen en de vragenlijsten te integreren in het online platform Boer zoekt Boer.

Werkpakket 4, Verbinding
Samen met Hogeschool Windesheim en Hogeschool Utrecht is een casusbundel geschreven. Concrete agrarische familiebedrijven zijn beschreven, ter inspiratie voor overdragers, overnemers en adviseurs.

Werkpakket 5, Doorwerking
Aeres Hogeschool Dronten heeft meegewerkt aan het gezamenlijk eindevent. Aeres Hogeschool Dronten heeft samen met de VAB het Symposium Bedrijfsopvolging georganiseerd (Dronten, 10 april 2025). Het ochtendprogramma bestond uit keynote speakers en presentaties van ontwikkelde instrumenten. In de middag waren er (vak-)inhoudelijke workshops. Circa 150 adviseurs en docenten bezochten het symposium.