Rekenen op spel

In het project ‘Rekenen op spel’ stond de volgende vraag centraal: Hoe kunnen professionals in heterogene kindcentra en kleutergroepen geïntegreerd taal- en rekendoelen stimuleren in het spel van peuters en kleuters?
Professionals in de voor- en vroegschool streven zowel naar het stimuleren van de mondelinge taal als naar het stimuleren van de reken-wiskundige ontwikkeling (SLO, 2006). Bij jonge kinderen gaat het bij de mondelinge taalontwikkeling om het correct leren gebruiken van de Nederlandse taal in uiteenlopende communicatieve situaties in de dagelijkse leefomgeving. De vroege wiskundige ontwikkeling omvat het ervaren van wiskunde in de eigen omgeving en het gebruik leren maken van wiskunde om grip te krijgen op de eigen omgeving. Het gaat daarbij onder andere om ervaringen met meetkunde, zoals ruimtelijke oriëntatie en construeren, ervaringen met meten van verschillende grootheden, zoals lengte en tijd, en om ervaringen met getallen en hoeveelheden, zoals tellen of eenvoudige situaties van optellen en aftrekken.
Professionals in heterogene peutergroepen en onderbouwgroepen van het basisonderwijs zijn in het algemeen goed in staat om de mondelinge taalontwikkeling te stimuleren in alledaagse activiteiten van de kinderen, zoals hun spel. Voor het domein rekenen-wiskunde ligt dit anders. Professionals denken bij rekenen-wiskunde vooral aan voorbereiding op groep 3 en richten zich nogal eens op geïsoleerde rekenvaardigheden die ze organiseren in veelal gesloten en formele opdrachten.
Professionals hebben de wens om ook rekenen-wiskunde te koppelen aan het spel van kinderen en geïntegreerd te kunnen werken aan taal en reken-wiskundedoelen.
Het project bestond uit twee rondes. In de eerste ronde gingen twee teams van professionals van voor- en vroegschool in een professionele leergemeenschap samen met (docent)onderzoekers op zoek naar mogelijkheden om in het spontane spel van jonge kinderen kansen aan te grijpen voor ontwikkelingsstimulering op het gebied van rekenen-wiskunde en taal.
Hierbij stonden een paar uitgangspunten centraal voor spelbegeleiding.
- De vroege wiskundeontwikkeling lijkt in essentie sterk op taalverwerving. Het gaat in beide gevallen om de verwerving van woorden en complexere taal waarmee de wereld (wiskundig) beschreven kan worden en waarmee over allerhande (wiskundige) relaties kan worden gecommuniceerd. (Clements & Sarama, 2004; Clements & Sarama, 2007; Van Nes, 2009).
- Voor het leren van wiskunde is Freudenthal’s idee van wiskunde als menselijke activiteit als uitgangspunt genomen (Gravemeijer & Terwel, 2000). Kinderen leren vanaf zeer jonge leeftijd hun wereld te mathematiseren. Dat doen zij in voor hen betekenisvolle activiteiten. Dat impliceert dat ook van professionals verwacht mag worden dat zij op een dergelijke manier de wereld kunnen zien (Oonk, Van Zanten, & Keijzer, 2007). In het project ‘Rekenen op spel’ ging het om die mathematische blik op het spontane spel van jonge kinderen.
- Om een hoge betrokkenheid van kinderen bij het spel in stand te houden of tot stand te brengen, is het van belang dat professionals zich verbinden aan het perspectief van het kind en gedeelde aandacht creëren in het spel (Damhuis, Van der Zalm, & Boland, 2016).
Professionals hebben deze uitgangspunten in praktijk gebracht door tijdens de speelwerktijd in hun groep, waarin kinderen zelf mogen kiezen waar en waarmee ze spelen, te begeleiden in hun spel. De professionals legden hun ervaringen vast (onder andere op beeld) en in de volgende bijeenkomst vond daarop gezamenlijke reflectie plaats. Dit leidde tot de formulering van sterke punten, verbeterpunten en nieuwe leervragen. Deze eerste onderzoeksronde heeft een aantal concrete aanwijzingen opgeleverd voor professionals hoe zij via spelbegeleiding van spontaan spel gericht de ontwikkeling van wiskunde en taal kunnen stimuleren. Een serie good practices is gepubliceerd in het tijdschrift Volgens Bartjens.
In de tweede ronde van het project zijn twee nieuwe teams van een voor-en vroegschool samen met met de onderzoekers in een professionele leergemeenschap met deze concrete aanwijzingen aan het werk gegaan. Ook deze professionals stelden hun eigen leervragen op waarmee ze in de praktijk aan het werk gingen. Het onderzoek richtte zich nu op de vraag hoe professionals zich gezamenlijk kunnen professionaliseren in de ontworpen aanpak voor Rekenen op spel. De vragen en dilemma’s die zij tegen kwamen in de toepassing van Rekenen op spel in hun praktijk hebben enerzijds het ontwerp verder aangescherpt en hebben anderzijds geleid tot belangrijke ondersteuningsmaterialen en werkactiviteiten voor de professionalisering.

Dit projectvoorstel, Rekenen op spel, richt zich op de vraag van professionals in voorscholen en de onderbouw van de basisschool hoe zij de taal- en rekenontwikkeling van peuters en kleuters kunnen stimuleren in de context van spel. De focus ligt op doelgroepkinderen: kinderen uit ach-terstandssituaties. Professionals werken nu nog vaak aan taal- en rekendoelen vanuit een school-se benadering die volgens hen niet goed aansluit bij de manier van leren van jonge kinderen. Het Pre-cool onderzoek (Leseman & Veen, 2016) ondersteunt die opvatting: de wiskundige ontwikke-ling van doelgroepkinderen blijft sterk achter bij die van niet-doelgroepkinderen. Het stimuleren van fantasiespel en verrijken van spel lijkt echter potentieel te bieden voor de ontwikkeling van taal en wiskunde. Bovendien lijkt het kansrijk om het verwerven van wiskunde op jonge leeftijd naar analogie van taalverwerving te benaderen. Het gaat immers om het verwerven van woorden die de wereld beschrijven vanuit wiskundig perspectief. Samen met professionals wordt een ver-beterde aanpak ontworpen voor het stimuleren van de wiskunde- en taalontwikkeling in voor jonge kinderen betekenisvolle spelcontexten. Dat leidt tot een serie ‘narratives’ en een kennis-dossier met filmmateriaal.
Het onderzoek richt zich vervolgens op de vraag hoe PM-ers en leerkrachten gezamenlijk kunnen professionaliseren op de ontworpen aanpak. De gezamenlijke professionalisering draagt bij aan versteviging van de doorgaande lijn van kinderopvang naar primair onderwijs. De professionalise-ringsaanpak gaat uit van de samenstelling van een professionele leergemeenschap (PLG) van professionals en experts van lerarenopleiding basisonderwijs. Gezamenlijk met de professionals wordt het leer- en ontwikkelproces van de professionals in de PLG cyclisch onderzocht. Deze tweede ronde levert kenmerken op die belangrijk zijn voor de professionalisering van PM'ers en leerkrachten via een PLG.
Door een betere afstemming te ontwikkelen op doelgroepkinderen, beoogt het project bij te dragen aan verbetering van gelijke kansen voor alle kinderen.