Transition-Scapes

Maatschappelijke opgaven als de energietransitie zijn complexe vraagstukken. Technologische innovaties moeten worden ingepast in veelal bestaande stedelijke omgevingen, en voor een succesvolle transitie moeten ook bewoners de voorgestelde veranderingen omarmen.

Architecten, stedenbouwkundigen, en planologen spelen vaak een belangrijke rol in dergelijke processen. Ze zijn gewend om verschillende perspectieven bij elkaar te brengen en sociale en economische factoren te verbinden met ruimtelijk ontwerp. Ook spelen ze een belangrijke rol als verbeelders: met ontwerpend onderzoek, maquettes en tentoonstellingen verkennen ze mogelijke toekomsten. Daarmee jagen ze ook het publieke debat aan.

Deze professionals geven aan dat de huidige transitie-opgaven een toenemende complexiteit met zich meebrengen. Zij stellen dat traditionele visualisatietools zoals maquettes niet meer toereikend zijn om de wisselwerking tussen verschillende aspecten van de energietransitie goed inzichtelijk te maken. Met nieuwe tools als digital twins kan dat deels wel. Maar die schieten weer op een andere manier te kort: ze zijn gebaseerd op analyse en verwerking van harde data en richten zich vooral op technologische en infrastructurele processen van de systeemwereld. Daardoor missen ze de aansluiting bij de leefwereld van bewoners, waarin ook zachte waarden een belangrijke rol spelen.

Om bewoners te kunnen betrekken bij de energietransitie zijn betrokken partijen daarom op zoek naar nieuwe tools waarmee ze verschillende scenario’s rond complexe transitieopgaven kunnen verbeelden, en de implicaties ervan begrijpbaar en bespreekbaar kunnen maken op het niveau van de leefwereld.
Dit onderzoeksproject verkent het ontwerp van zo’n tool: Transition-Scapes. Dat zijn interactieve tentoonstellingsvormen met als doel toekomstscenario’s rond de (energie)transitie te verbeelden en voorstelbaar te maken. Met ontwerpende professionals, tentoonstellingsmakers, experts op het gebied van de energietransitie, onderzoekers en studenten gaan we een desingframework ontwikkelen voor het ontwerp en gebruik van zo’n tool.

De energietransitie is naast een technisch, ook een complex sociaalmaatschappelijk verandervraagstuk. In de toekomst willen we alleen gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen die onze aarde en leefomgeving niet beschadigen of vervuilen. Elektriciteit en warmte worden zoveel als mogelijk in de buurt opgewekt, opgeslagen en verspreid. Hiervoor zijn nieuwe, grotendeels lokaal georganiseerde energiesystemen nodig: in bestaande buurten en in nieuwbouwwijken. Het omarmen van deze nieuwe energiesystemen en organisatievormen door instellingen en bewoners is cruciaal voor een succesvolle transitie. Transition-Scapes onderzocht hoe ontwerpkracht en technologie dit transformatieproces kunnen ondersteunen. De conclusie: er is op buurtniveau behoefte aan een urban curator die instellingen en bewoners met elkaar verbindt om samen verschillende toekomstscenario’s voor de buurt te verkennen. Hiervoor zet de urban curator interactieve tools in, ook wel transition-scapes genoemd.
Het zijn juist ontwerpers en kunstenaars die een belangrijke rol kunnen spelen in het betrekken van al deze partijen bij de energiesystemen van morgen. Ze hebben kennis van de complexiteit van het ontwerpen aan de energietransitie omdat ze op verschillende schaalniveaus met organisaties samenwerken en tegelijkertijd ook bottom-up initiatieven faciliteren. Hierdoor hebben ze zicht op de belangen en zijn ze in staat om de dialoog tussen partijen te bevorderen. Die uitwisseling is hard nodig omdat perspectieven in de praktijk vaak botsen.
Stedelijke ontwikkelingen missen doorgaans een gedeelde visie voor de toekomst. Hierdoor is het voor instellingen en bewoners moeilijk om zich een beeld te vormen van wat op termijn komen gaat. Transition-scapes zijn interactieve tools die urban curators helpen om verschillende toekomstscenario’s rondom de energietransitie in beeld te brengen en de implicaties daarvan op buurtniveau begrijpelijk en bespreekbaar te maken. Idealiter stimuleert een tool – bijvoorbeeld in de vorm van een interactieve maquette of applicatie – bewoners en instellingen om geïnformeerde discussies te voeren, ervaringen te delen, partnerschappen op te bouwen en samen eigenaarschap te verkennen.