Datastewards: de sleutelfiguren bij onderzoeksondersteuning

Wat moet je regelen als je met een onderzoek start? Waarmee krijg je dan te maken? Onderzoeksondersteuning bieden is op hogescholen cruciaal, maar wie doen dat eigenlijk? En waarom horen we niet meer over deze sleutelfiguren? Renate Mattiszik is datasteward bij Hogeschool Saxion. We interviewden haar over haar dagelijks werk, de uitdagingen van het werkveld en het belang van haar baan.

Wat je leest in dit artikel

Voor je aan een onderzoek begint, moet je veel regelen. Bijvoorbeeld een datamanagementplan maken, ter goedkeuring door de subsidieverstrekker en als onderdeel van je verantwoording van je onderzoek. Daarbij komt een hoop kijken; denk aan Open Science en FAIR-data, de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), IP-rechten en opslagcapaciteit. Gelukkig kunnen datastewards jou ondersteunen bij je onderzoek; zij weten waarmee je rekening moet houden. Renate Mattiszik, datasteward bij Hogeschool Saxion, geeft je een kijkje in de keuken

Waar het begon

Vijfentwintig jaar geleden begon Mattiszik als bibliothecaris bij Hogeschool Saxion, toen nog in de Athenaeumbibliotheek in Deventer. Ze ontwikkelde zich verder tot metadataspecialist en werkt sinds 2018 als datasteward. Gedurende de jaren veranderde haar werkomgeving enorm, maar ze had altijd al te maken met (meta)data.

Mattiszik vertelt: “In de bibliotheek had ik al veel te maken met metadata: kenmerken van informatieobjecten zodat iedereen die snel kan terugvinden. Ik vervulde er verschillende functies voordat ik doorgroeide tot datasteward. Nu zit ik echt op mijn plaats en geef ik ook trainingen aan beginnende datastewards.”

Wat doen datastewards?

Datastewards zijn experts in researchdatamanagement. Ze houden zich bezig met beschikbaarheid, bruikbaarheid en integriteit van data van een onderzoeksproject waarbij Open Science en de internationale FAIR-principes in het bijzonder de uitgangspunten zijn. De FAIR-principes zijn richtlijnen om researchdata findable, accessible, interoperable en reusable te maken.

Mattiszik: “Ik bied advies en ondersteuning tijdens de hele levenscyclus van een onderzoeksproject. Elk onderzoek begint met een datamanagementplan. Ik help daarbij, zodat onderzoekers zorgeloos kunnen starten.”

Het datamanagementplan: de blauwdruk van elk onderzoek

Voordat je daadwerkelijk kunt starten, heb je dus een datamanagementplan nodig, zodat je onderzoek vlekkeloos verloopt en je het kunt aanleveren bij de subsidieverstrekker. Zij vragen expliciet naar de naam van de datasteward die de onderzoeker heeft geraadpleegd tijdens het schrijven van het plan.

Mattiszik legt uit: “Een datamanagementplan is de blauwdruk van elk onderzoek met betrekking tot data. Er staat allerlei informatie in: welke en hoeveel data je gaat verzamelen; de bestandsformaten ervan; of er genoeg opslag voor is en waar en hoe wordt opgeslagen; welke metadatastandaarden er gebruikt worden; of je met privacywetgeving, ethische aspecten of bedrijfsgevoelige informatie te maken hebt; of de IP-rechten geregeld zijn en wat daarvoor nodig is. Je moet ook nadenken over archief- en publicatieplaatsen en over de vraag of alle data überhaupt gepubliceerd kunnen worden. En heel belangrijk: zijn de data goed beschreven zodat ze op een later moment nog te begrijpen zijn. De subsidieverstrekker moet het plan goedkeuren. Het is dus een belangrijk document om je onderzoek veilig te stellen.”

Verschillende soorten data

Als onderzoeker heb je te maken met veel verschillende soorten data. Een interview bevat andere soorten data dan bijvoorbeeld een meting van een temperatuursensor. Ook daarbij ondersteunen datastewards.

Mattiszik: "Onderzoeksgegevens, bijvoorbeeld uit een interview, bestaan uit ruwe data; de vastlegging daarvan is een dataset. De onderzoeker moet dan bedenken: hoe kan ik uit die ruwe data een bewerkbare dataset maken, bijvoorbeeld door een audio-opname te transcriberen? Dat is ook weer een dataset. Maar ook: voldoet de transcriptiesoftware aan de AVG-wetgeving, en is de tool veilig om datalekken te voorkomen? Ik zet die vragen uit en analyseer ze op het gebied van privacy- en andere regelgeving en verwijs waar nodig door naar andere collega's van de Saxion Research Services."

Datasteward zijn is mensenwerk

Datastewards werken niet alleen maar met data, maar zijn ook communicatief en sociaal bezig. Ze hebben veel direct contact met onderzoekers, want elk datamanagementplan loopt via hen. Dat kan de nodige uitdagingen opleveren.

Mattiszik: “Alle onderzoekers leggen het datamanagementplan eerst aan mij voor. Ze vullen een template in waarna we samen door het document gaan, soms vraag voor vraag. Zij werken het verder uit, ik review de herschreven eindversie voordat die naar de subsidieverstrekker gaat. Daarin gaat best wat tijd zitten. Bovendien is een datamanagementplan een levend document: veranderingen tijdens het onderzoek moeten er allemaal in aangepast worden.”

Ook tijdens het onderzoek heeft Mattiszik nog veel contact met de onderzoekers, bijvoorbeeld bij het inrichten van de Saxion Research Cloud Drive, de tool om veilig data op te slaan en te delen tijdens het onderzoek of bij het publiceren of archiveren van datasets.

Ze vertelt: "Ik begeleid hen bij elke fase van hun onderzoek. Dat is ook een sociaal stuk, want ik stuit soms op misverstanden met betrekking tot Open Science. Ik probeer onderzoekers het concept van Open Science uit te leggen en benadruk dat het niet betekent dat data openlijk moet worden gepubliceerd. Het credo is: open als het kan, gesloten als het moet."

Mattiszik: "Een datamanagementplan is een goed middel om aan het begin van het onderzoek alvast na te denken over eventuele redenen, bijvoorbeeld de privacy van respondenten, om data niet openlijk te publiceren, maar dat je wel de metadata zou kunnen publiceren. Ik moet me goed in hen kunnen inleven en doorvragen is belangrijk om helder te krijgen hoe sommige beslissingen tot stand zijn gekomen."

Transparant en veilig onderzoek

Onderzoek hoort volgens de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit eerlijk, zorgvuldig, transparant, onafhankelijk en verantwoord te worden uitgevoerd. Datastewards helpen onderzoekers daarmee en vervullen dus een cruciale rol. Ze hebben bovendien een van de snelst groeiende banen in Nederland, want onze maatschappij digitaliseert steeds verder en onderzoek bij hogescholen groeit.

Mattiszik besluit: "Een goed datamanagementplan en de naleving ervan zijn niet zomaar bureaucratische regeltjes waaraan de onderzoekers zich moeten houden; ze zijn belangrijk voor de veiligheid en transparantie van een onderzoek dat vaak gefinancierd is door publiek geld. De data dienen daarom ook zo veel mogelijk beschikbaar te komen voor de maatschappij."

Eind 2020 is het Digital Competence Center voor praktijkgericht onderzoek (DCC-PO) als landelijk kenniscentrum voor onderzoeksondersteuning opgericht. Twintig hogescholen bundelen kennis over Open Science, FAIR-data, datastewardship en data-intensief onderzoek om onderzoeksondersteuning en onderzoeksinfrastructuur van hogescholen te professionaliseren.

Mattiszik: "We hebben al stappen gezet om datastewardship te professionaliseren en ik hoop dat we gezamenlijk een betere infrastructuur voor onderzoek kunnen realiseren, gebaseerd op open standaarden, zodat we onderzoeksinformatie op een veilige en uniforme manier met elkaar én de wereld kunnen delen."

Meer weten? Renate Mattiszik was te horen op de podcast van Hogeschool Saxion. Beluister de podcast via Spotify of Apple Podcasts en lees de Handreiking Organisatie Datastewardship op Hogescholen.