Generatiewisseling binnen de agrarische wereld is een complexe proces. Voor de toekomst van de sector is het daarentegen noodzakelijk. Deze sector is van groot belang voor ons voedselsysteem en de leefbaarheid van stad en ommeland. De complexiteit zit in de duur van het bedrijfsovername proces en het aantal betrokkenen met verschillende belangen en inzichten. In deze bundel richten we ons op bedrijfsoverdragers, bedrijfsovernemers, partners, niet overnemende familie, adviseurs. De verhalen komen uit de praktijk, waarbij de bedrijfsovernames in verschillende fases zitten. Naast een inleiding beschrijven we ook de lessen die we geleerd hebben door in gesprek te zijn met de praktijk.
MULTIFILE
Hoe staat het er voor met de verloren generatie?
DOCUMENT
Het doel van deze whitepaper is bewustzijn vergroten van de complexiteit van het bedrijfsoverdrachtsproces binnen de agrarische sector. Zowel het aantal vraagstukken als het grote aantal betrokkenen met verschillende perspectieven maken het ingewikkeld. Het bedrijfsovernameproces kent veel vergelijkbare onderdelen, het doorlopen ervan kent echter geenroutine want alle overnames zijn uniek.
MULTIFILE
Een bedrijfsovername in de land- en tuinbouw is succesvol wanneer het bedrijf na de overname een (ecologisch en economisch) duurzaam bedrijfs- en verdienmodel heeft, financieel gezond is en als de familieverhoudingen goed zijn (familiegeluk). Dat dit een complexe proces is, wordt duidelijk wanneer het proces van dichtbij wordt bekeken: het aantal betrokkenen en de vele besluiten die genomen moeten worden op financieel, juridisch, economisch, ecologisch, sociaal-emotioneel en familiair terrein maken het geheel complex. Binnen dit bedrijfsovernameproces spelen (familie)bedrijfsadviseurs een cruciale rol. Het belang van de best passende adviseur is duidelijk, maar hoe de rol er echt uitziet, is onduidelijk. Het huidige onderzoek geeft hier geen antwoorden op. In de psychologie vinden we een aantal aanknopingspunten, echter deze zijn (nog) niet verbonden met het onderzoek noch de praktijk van agrarische familiebedrijven en hun overnameproces. Doelstelling van dit project is met behulp van een helder beeld van de impact van de agrarische adviseur binnen het bedrijfsovernameproces van het familiebedrijf adviseurs van nu en in de toekomst (door)ontwikkelen en ondersteunen, zowel v.w.b. handelingsperspectief als ook gedragsverandering. Dit bereiken we door het doen van praktijkgericht onderzoek en het toetsen, verrijken en toepassen van de adviezen en producten uit fase 1. Het beoogde resultaat is een stevig netwerk van huidige bedrijfsadviseurs die gezamenlijk bewust zijn van de impact van hun rol binnen het complexe bedrijfsovernameproces en een duidelijke beschrijving van die rol welke gedragsverandering en handelingsperspectief biedt. Hierbij maken we gebruik van de adviezen en producten uit fase 1, zowel van de hogeschool Inholland als ook van de andere 5 hogescholen. Onder onze resultaten vallen ook kenniscirculatie met zowel de agrarische adviespraktijk, als het mbo en hbo onderwijs. De adviseurs van straks zitten nu in de (groene) schoolbanken. Zo verbinden wij niet alleen tussen de 4 projecten, maar ook tussen werkveld en onderwijs.
Familiebedrijven zijn cruciaal voor innovatie en economische stabiliteit in Europa, met een bijzonder grote rol in Nederland waar ze 70% van de economie vertegenwoordigen. Deze bedrijven dragen bij aan brede welvaart door hun focus op lange termijn continuïteit, stabiliteit en crisisbestendigheid. Hun betrokkenheid bij de lokale gemeenschap en duurzaamheid maakt hen vaak voorlopers op het gebied van circulaire innovaties. Het voortbestaan van familiebedrijven wordt echter bedreigd, vooral bij generatiewisselingen. Conflicten en het ontbreken van geschikte opvolgers binnen de familie kunnen leiden tot overnames door investeerders die vooral op kortetermijnwinst gericht zijn, wat negatieve gevolgen heeft voor werknemers en de lokale gemeenschap. Traditionele eigendomsstructuren zijn vaak niet geschikt om de continuïteit van familiebedrijven te waarborgen. Steward ownership (SO) biedt een alternatief waarbij stemrechten en winstrechten gescheiden zijn en de controle bij stewards ligt. Deze structuur kan familiebedrijven helpen hun unieke cultuur te behouden en de continuïteit te waarborgen, zelfs zonder opvolging binnen de familie. Sinds 2016 is het aantal steward-owned bedrijven in Nederland verdubbeld, mede dankzij de inspanningen van organisaties zoals We Are Stewards (WAS) en Purpose. Familiebedrijven tonen steeds meer interesse in SO als oplossing voor opvolgingsproblemen, waarbij de focus ligt op het behoud van bedrijfscultuur en missie. Het groenaannemers familiebedrijf MJ Smits (MJS) bevindt zich midden in de transitie naar SO en ervaart hierbij diverse uitdagingen, zoals financiële en juridische obstakels. De bestaande toolkits van WAS en Purpose zijn onvoldoende toereikend voor familiebedrijven vanwege hun unieke dynamiek en kenmerken. Dit onderzoek richt zich op het identificeren van de specifieke uitdagingen die familiebedrijven ondervinden bij de transitie naar SO en het bieden van handvaten om deze transitie te faciliteren. Dit resulteert in de volgende onderzoekvraag: Hoe kunnen we een op best practices gebaseerde toolkit ontwerpen om familiebedrijven te helpen uitdagingen te overkomen en hun transitie naar steward ownership te vergemakkelijken?
