Burgerparticipatie in de Omgevingswet

De noordelijke provincies staan voor een grote planningsopgave op ruimtelijk gebied. Het gaat daarbij niet alleen om het herstel van aardbevingsschade in Noordoost Groningen maar ook om gevolgen van meer sociaaleconomische ontwikkelingen zoals selectieve bevolkingskrimp en de noodzaak tot verduurzaming. Met de invoering van de Omgevingswet wil de wetgever de burger eerder en meer betrekken bij ruimtelijke ingrepen die de directe leefomgeving betreffen om daarmee de leefbaarheid te verbeteren. Om dit mogelijk te maken heeft de wetgever het concept “burgerparticipatie” in de Omgevingswet opgenomen.
Het doel van het onderzoek dat is uitgevoerd, was om in kaart te brengen welke doelen de wetgever met de genoemde burgerparticipatie heeft gehad, op welke wijze zij deze doelen wilde bereiken en in hoeverre deze instrumenten in de praktijk ook daadwerkelijk tot de verwezenlijking van de gestelde doelen hebben geleid. Kort samengevat: leidt de inzet van het instrument burgerparticipatie in de Omgevingswet ook daadwerkelijk tot participatie door de burger in voor hem relevante ruimtelijke ontwikkelingen waardoor de ervaren leefbaarheid van die burger verbeterd wordt?
De invoering van de Omgevingswet is lopende het project telkenmale uitgesteld en thans geprojecteerd op 1 januari 2024. Het is derhalve niet mogelijk geweest om de daadwerkelijke uitwerking in de praktijk te onderzoeken aangezien de Omgevingswet nog steeds niet in werking is getreden. In de eerste fase van het project is veel literatuurstudie en achtergrondonderzoek gedaan, is de parlementaire geschiedenis onderzocht en zijn diverse (netwerk)gesprekken met experts gevoerd. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een studie- en werkboek over de Omgevingswet dat thans door diverse onderwijsinstellingen gebruikt wordt, een bijdrage aan de Master Sociaal-ruimtelijk Transitiemanagement bij de Hanzehogeschool Groningen, het opzetten van de leerlijn Publiekrecht binnen de opleiding Vastgoed & Makelaardij van de Hanzehogeschool Groningen, het initialiseren van het ResearchLab en een divers pakket aan ontwikkeld lesmateriaal, gegeven cursussen en presentaties met betrekking tot de Omgevingswet.

De Noordelijke provincies staan als gevolg van onder andere selectieve bevolkingskrimp, de noodzaak van verduurzaming van de woningvoorraad en de door aardbevingen veroorzaakte schade de komende jaren voor een grote ruimtelijke planningsopgave. Tegelijkertijd treedt in 2022 de Omgevingswet in werking. Deze wet vervangt grote delen van het omgevingsrecht en moet de huidige vaak complexe, langdurige en kostbare procedures voorkomen door een efficiënter en eenvoudiger systeem van ruimtelijke planning te introduceren. Binnen dit nieuwe systeem is burgerparticipatie één van de speerpunten. De wetgever wil de burger eerder en meer betrekken bij het maken van ruimtelijke plannen om zo de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Echter zijn die burgers zelf niet of nauwelijks bij de vormgeving van deze burgerparticipatie betrokken geweest en ook bestaande onderzoeken richten zich met name op de visie van de overheid. Dit onderzoek betrekt juist de burger en onderzoekt welke wijze(n) van burgerparticipatie volgens zowel de gemeenten als de burgers uit door aardbevingen getroffen dorpen de meest doeltreffende wijze is om de ruimtelijke kwaliteit te verhogen. Daarmee past het onderzoek binnen de thema’s Aardbevingen en Leefbaarheid van het Kenniscentrum Noorderruimte en sluit het aan bij lopend onderzoek binnen het lectoraat Leefomgeving in Transitie. Het onderzoek wordt uitgevoerd met behulp van mixed methods waarbij documentanalyse, literatuuronderzoek, paneldiscussies en interviews worden ingezet en leidt tot publicaties, bijdragen aan het onderwijs van de Hanzehogeschool Groningen en aanbevelingen richting gemeentebesturen. De centrale vraag luidt: Op welke wijze(n) kunnen diverse vormen van burgerparticipatie uit de Omgevingswet volgens gemeenten en bewoners het meest doeltreffend worden geïmplementeerd om de ruimtelijke kwaliteit en daarmee de leefbaarheid in dorpen in het Groningenveld zoveel als mogelijk en op een duurzame wijze te verhogen?