De bomentaal van Delft

Dit onderzoek diende als een testcase om een methodologie te ontwikkelen voor het maken van een bomenatlas van Nederlandse laaglandsteden, waarbij de huidige kwaliteiten en kenmerken van het stedelijk bos worden beschouwd als basis voor het herzien en uitbreiden ervan. Met stedelijk bos wordt het gehele mozaïek bedoeld van bomen onder invloedssfeer van de stad, van straatbomen tot regionale bossen. Voor deze testfase is gekozen voor de stad Delft: een typische laaglandstad met een lange geschiedenis van stedelijke boombeplanting, en een grote transformatieopgave op het gebied van uitbreiding en vernieuwing van het woningbestand, klimaatadaptatie, gezondheid en welzijn, leefbaarheid en het behoud van identiteit. In de atlas is Delft bekeken als ‘boomstad’, vanuit verschillende invalshoeken: wordingsgeschiedenis, 'bomenvocabulaire' en dialogen. In het eerste deel is de stad bekeken vanuit de veranderende rol van de bomen door de tijden heen. In deel 2 is de huidige, kenmerkende beplanting van Delft in kaart gebracht door de boomstad Delft te beschouwen op vier niveaus: welke boomsoorten zijn nu in gebruik; welke vormkenmerken hebben deze soorten; in welke configuraties zijn ze geplant; en welke samenhangende beboomde gebieden ontstaan uit deze configuraties? Het vocabulaire verwijst naar de ruimtelijke relatie tussen boomsoorten, beplantingstypen en boomstructuren, en hun specifieke locatie, en laat de innige relatie tussen stad en boom zien: bomen, boomgroepen en boomcomplexen kunnen nooit los gezien kunnen worden van de plek waar ze staan, met de specifieke, bijbehorende ervaringswereld. De dialogen tenslotte zijn ingezet om dit te bekijken vanuit verschillende dimensies naar de boomstad: in deze testcase waren dat kunst, bosbouw en nature-based solutions.

‘Bomentaal’ betreft de ruimtelijke samenhang tussen boomsoorten, beplantingstypen en boomstructuren, en hun specifieke locatie (stad, wijk of straat). Dit onderzoek naar de configuraties van boombeplanting in Delft is de eerste stap om een nieuwe methodiek te ontwikkelen om dit vocabulaire van boomstructuren in Nederlandse laaglandsteden te ontrafelen, als drager en handvat voor de herziening en uitbreiding van het urban forest in Nederland.

Stadsbomen zijn de ruggengraat van de groene stedelijke ruimte en leveren een belangrijke bijdrage aan het omgaan met gevolgen van klimaatverandering zoals hittestress, wateroverlast, luchtkwaliteit en achteruitgang van biodiversiteit. Dit is niet los te zien van de baten voor de gezondheid, de leefbaarheid, en het versterken van de stedelijke identiteit. Dit vraagt om een evaluatie en uitbreiding van het urban forest. Omdat de uitbreiding van het urban forest plaats zal vinden in en om bestaande steden is kennis van de bomentaal van deze steden onontbeerlijk. Het onderzoeken van de bestaande bomentaal - het scheppen van een ordening en het benoemen en tonen van essentiële eigenschappen verschillende typen boomstructuren - is onontbeerlijk bij de herziening en uitbreiding ervan.

Voor dit onderzoek is gekozen voor de stad Delft: een typische laaglandstad met een lange geschiedenis van stedelijke boombeplanting, en een grote transformatieopgave wat betreft uitbreiding en vernieuwing van de woningvoorraad, klimaatadaptatie, gezondheid en welzijn, leefbaarheid en het behoud van identiteit. Door de kleine schaal van Delft kan de ontsluiting van diens bomentaal derhalve als test-case dienen voor het ontwikkelen van methodes, inzichten en perspectieven voor het urban forest van het Nederlandse laagland.

Het onderzoek analyseert de kenmerkende beplantingsstructuren in Delft op drie schaalniveaus (boom, boomarrangementen, groenstructuur) in diagrammatische tekeningen, beelden en tekst op basis van veldonderzoek, historische documentatie en cartografisch onderzoek. Zowel de fysiek-ruimtelijke, technische als sensorische aspecten van de bomentaal worden in kaart gebracht.