© 2024 SURF
De formatieve functie van toetsen krijgt steeds meer nadruk in het
voortgezet onderwijs. Docenten die hier binnen hun eigen lespraktijk mee
aan de slag zijn, gaven aan dat dit op kleine schaal tot mooie resultaten
leidt (zoals toenemende motivatie en eigenaarschap bij leerlingen), maar
ervaren ook knelpunten. Het bleek dat docenten weliswaar in staat zijn om
losstaande formatieve leeractiviteiten toe te passen, maar
handelingsverlegenheid ervaren bij het ontwerpen en uitvoeren van een
programma van formatieve leeractiviteiten: een combinatie van bewust
gekozen en in samenhang ingezette formatieve leeractiviteiten die de
juiste informatie oplevert om beslissingen te kunnen nemen over hoe het
onderwijs verder vorm te geven ten dienste van het verdere leren van
leerlingen.
Doel van dit project was om – met behulp van ontwerpgericht onderzoek –
wetenschappelijk onderbouwde én praktische handvatten te ontwikkelen
die docenten ondersteunen bij het ontwerpen en uitvoeren van een
dergelijke combinatie van formatieve leeractiviteiten. Samen met vier
scholen voor voortgezet onderwijs zijn ontwerpprincipes opgesteld voor
een programma voor formatieve leeractiviteiten. Deze ontwerpprincipes
vormen de basis voor ontwerpstappen die docenten kunnen doorlopen
om een te komen tot een programma dat ondersteunt bij het nemen van
beslissingen over leerlingen. Deze ontwerpstappen zijn als uitgangspunt
gehanteerd bij het ontwerpen van een digitale tool (www.leerflow.nl).
Aan het RAAK-project was een promotieonderzoek gekoppeld. De eerste
twee artikelen binnen dit PhD-traject zijn inmiddels open source
gepubliceerd:
• Van der Steen, J., Van Schilt-Mol, T., Joosten-ten Brinke, D. &,
Van der Vleuten, C. (2022). Supporting Teachers in Improving
Formative Decision-Making: Design Principles for Formative
Assessment Plans. Frontiers in Education, 2022, 7,
doi.org/10.3389/feduc.2022.925352
• Van der Steen, J., Van Schilt-Mol, T., Van der Vleuten, C. & D.
Joosten-ten Brinke, (2023). Designing formative assessment
that improves teaching and learning. What can be learned from
the design stories of experienced teachers. Journal of Formative
Design in Learning, 7, 182–194 (2023).
https://doi.org/10.1007/s41686-023-00080-w
Toetsen is een essentieel onderdeel van het onderwijs. Helaas leidt het huidige gebruik van toetsen vooral tot kortetermijn-effecten op leren: leerlingen werken van toets naar toets en het leren stopt bij het ontvangen van het cijfer. Deze constatering heeft veel VO-scholen gestimuleerd andere aanpakken te verkennen. Formatief evalueren is een bewezen aanpak die de ontwikkeling, betrokkenheid en het langetermijnleren van leerlingen versterkt. Momenteel stellen veel scholen de formatieve functie van toetsen centraal: zo reduceren scholen bijvoorbeeld het aantal momenten waarop cijfers worden gegeven en investeren zij in de kwaliteit van feedback. Zij zoeken naar manieren om zonder ‘formele toetsen’ inzicht te krijgen in de ontwikkeling van leerlingen.
Docenten die binnen hun eigen lespraktijk aan de slag zijn met formatieve evaluatie, geven zelf aan dat dit op kleine schaal tot mooie resultaten leidt: docenten ervaren een toenemende motivatie en eigenaarschap bij leerlingen, en geven aan zelf meer plezier te hebben in het lesgeven. Toch ervaren zij ook de nodige knelpunten. Het blijkt dat docenten weliswaar in staat zijn om losstaande formatieve leeractiviteiten toe te passen, maar handelingsverlegenheid ervaren bij het ontwerpen en uitvoeren van een programma van formatieve leeractiviteiten: een combinatie van bewust gekozen en in samenhang ingezette formatieve leeractiviteiten die de juiste informatie oplevert om beslissingen te kunnen nemen over hoe het onderwijs verder vorm te geven ten dienste van het verdere leren van hun leerlingen.
Doel van dit project is wetenschappelijk onderbouwde én praktische handvatten te ontwikkelen die docenten ondersteunen bij het ontwerpen en uitvoeren van een dergelijke combinatie van formatieve leeractiviteiten. De kernopbrengsten van dit project zijn ontwerpprincipes die docenten helpen bij het maken van een programma van formatieve leeractiviteiten dat docenten aantoonbaar ondersteunt bij het nemen van beslissingen over leerlingen en een praktische handreiking om deze combinatie van activiteiten in te zetten in de dagelijkse onderwijspraktijk.