Precaire spanning. De rol van de erfgoedprofessional bij het herkennen en wegnemen van spanning binnen de herdenkingscontext van de Shoah en van het slavernijverleden.

Op basis van kwalitatief onderzoek naar de omgang met erfgoed van de Shoah en de omgang met het
slavernijverleden laat dit project zien hoe herdenkingspraktijken spanning genereren in de samenleving en
waar erfgoedprofessionals rekening mee moeten houden als zij die spanning willen helpen verminderen.
De spanning hangt samen met de afwezigheid van de herkenning en erkenning van nog bestaand trauma,
van de aanwezigheid van antisemitisme en racisme in de samenleving, en van het bestaan van
verschillende repertoires aan historische kennis over onherstelbare verledens.
Erfgoedprofessionals kunnen (helpen) de spanning rond herdenkingspraktijken te verminderen door ‘de
geschiedenis’ van wat en wie er wordt herdacht - of zou moeten worden herdacht, erbij te betrekken.
Voorwaarde is de aanwezigheid van een vorm van sociale solidariteit die het potentieel bevat om politieke
solidariteit te worden. Het onderzoek volgt hier Sally J. Scholz. Deze filosoof ziet sociale solidariteit als een
vorm van solidariteit die mensen samenbrengt op basis van hun wederzijdse erkenning van onderlinge
afhankelijkheid, terwijl bij politieke solidariteit een gemeenschappelijke vraag naar sociale verandering de
bindende factor is. Het onderzoek van Schagen laat zien dat de keuze van de locatie waar ‘de geschiedenis
wordt binnengehaald’ cruciaal is. Deze locatie zou los moeten staan van locaties waar
herdenkingspraktijken plaatsvinden; het zou een gedeelde locatie moeten zijn, waar sociale solidariteit al
een gegeven is en waar de betrokkenen verbonden zijn met een van deze twee geschiedenissen.
Via (gast-)colleges, werkgroepen en afstudeerbegeleiding heeft het onderzoek zijn weggevonden naar het
onderwijs. Omgekeerd werd het onderzoek gevoed door het onderwijs. Centraal stonden steeds de
theorie, praktijk en ethiek van interventies op het gebied van beladen erfgoed. Niet alleen studenten van
de internationale Master Applied Museum and Heritage Studies maakten kennis met - en leverden input
voor - het project, maar ook studenten van andere opleidingen van de AHK en InHolland.

Bij erfgoed horen emoties. Maar wanneer deze emoties schadelijk blijken te zijn en voor (meer) polarisatie in de samenleving zorgen, wordt het tijd om te kijken of in de omgang met erfgoed veranderingen aangebracht kunnen worden. Hierin kan de erfgoedprofessional een rol spelen.

Het onderzoek ‘Precaire spanning’ kijkt naar de herdenkingspraktijken van de Shoah en van het slavernijverleden. Die praktijken tonen en creëren spanning. Deze spanning komt naar voren en wordt gecreëerd op verschillende plekken en op verschillende momenten, gerelateerd aan de herdenkingen, zoals in discussies over excuses of restituties en bij tentoonstellingen en educatieve programma’s.

In het project wordt onderzocht hoe de erfgoedprofessional de componenten kan herkennen en wegnemen die in de bredere herdenkingscontext bijdragen aan de spanning tussen herdenkers van de Shoah en van het slavernijverleden. Het onderzoek bestaat uit interviews en expertmeetings met stakeholders zoals herdenkers, beleidsmedewerkers, kunstenaars en erfgoedprofessionals, en uit observaties van woordkeuzes, kunstuitingen en rituelen die de herdenkingspraktijken mee vormgeven.

Aan de basis van het onderzoek ligt het idee dat de spanning voortkomt uit een gevoel van ongelijkwaardigheid in de strijd om een plek in het Nederlands herdenkingslandschap. Dit is niet los te zien van het ontbreken van herkenning en erkenning van nog bestaande trauma’s, van de aanwezigheid van antisemitisme en racisme in de samenleving, en van het bestaan van verschillende repertoires aan historische kennis. Het onderzoek beoogt een handelingskader te ontwikkelen waarmee de erfgoedprofessional kan bijdragen aan sensitievere herdenkingspraktijken, teneinde de spanning tussen herdenkers van de Shoah en van het slavernijverleden onderling weg te nemen of tenminste te verminderen.

Het onderzoek valt onder het lectoraat van de Reinwardt Academie, onderdeel van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Hier worden de inzichten van dit onderzoek ingezet in een breder onderzoeks- en onderwijsdomein van erfgoed en kunsten.