Samen werken aan gedrag voor zij-instromers

In het primair onderwijs is momenteel sprake van een groeiend lerarentekort, ondanks de toename in aanmeldingen voor de pabo en de aantallen zij-instromers in het beroep van leraar basisonderwijs. Vroegtijdige uitval van startende leraren, zoals zij-instromers, voert de druk van het lerarentekort op. Belangrijke redenen voor deze uitval zijn problemen in de omgang met klassenmanagement- en gedragsvraagstukken. In hun opleiding ervaren zij-instromers dat er onvoldoende aandacht is voor hun specifieke ondersteuningsbehoeften als volwassen ‘leerders’ met eerder verworven competenties. Gerichte begeleiding is nodig om vroegtijdige uitval in het beroep een halt toe te roepen.
Het doel van dit onderzoek is het in collaboratieve teams van lerarenopleiders ontwerpen van een curriculum inclusief lesgeven dat aansluit bij de specifieke ondersteuningsbehoeften van zij-instromers in de omgang met klassenmanagement- en gedragsvraagstukken. Het beoogde onderzoek sluit aan bij het onderzoek van het lectoraat ‘Betekenisvolle en Inclusieve Leeromgevingen’ om (aanstaande) leraren en lerarenopleiders voor te bereiden op en te professionaliseren in respectievelijk inclusief lesgeven en opleiden. Op basis van een systematische literatuurreview en semi-gestructureerde interviews met zij-instromers en opleiders worden initiële ontwerprichtlijnen geformuleerd, aan de hand waarvan opleidingsontwikkelteams van lerarenopleiders een ontwerp voor een onderwijseenheid voor zij-instromers ontwikkelen. De ontwikkelde eenheid wordt uitgevoerd bij vier groepen zij-instromers, op basis van evaluaties bijgesteld en opnieuw uitgevoerd. Na afloop worden alle betrokken zij-instromers en opleiders geïnterviewd over hun ervaringen. Tot slot formuleren de opleidingsontwikkelteams richtlijnen voor onderwijs aan zij-instromers op het vlak van gedrags- en klassenmanagement. Resultaten van dit onderzoeksproject worden gebruikt om het opleidingsaanbod voor zij-instromers te verbeteren.

Het opleiden van zij-instromers voor het beroep van leraar basisonderwijs vormt een belangrijke
bijdrage aan het oplossen van het lerarentekort. Zij-instromers ervaren echter dat de opleiding
onvoldoende aansluit bij hun specifieke ondersteuningsbehoeften als volwassen ‘leerders’ met
eerder verworven competenties. Zij-instromers vallen vaker uit dan regulier opgeleide leraren.
Eén van de vaak genoemde redenen voor het verlaten van het beroep is omgaan met
(probleem)gedrag van leerlingen.
Op basis van een literatuuronderzoek naar waar opleidingen voor zij-instromers aan
zouden moeten voldoen om aan te sluiten bij deze doelgroep, kwamen de volgende
ontwerpprincipes naar voren: samenwerkend leren, peer- en expertsupport, in de klas leren en
gerichte oefening. Deze ontwerpprincipes vormden de basis van een module gericht op het
omgaan met klassenmanagement- en gedragsvraagstukken die samen met vijf pabo-opleiders is
ontwikkeld en uitgevoerd. In acht online bijeenkomsten ontwikkelden zij-instromers
gezamenlijk, onder begeleiding van een lerarenopleider, een gedragsles die aansloot bij hun
handelingsverlegenheid in de klas. De gedragsles werd door de zij-instromers in hun eigen klas
uitgevoerd. Op basis van videobeelden werd de gedragsles tijdens de bijeenkomst geobserveerd,
geëvalueerd en bijgesteld en daarna nogmaals uitgevoerd (Lesson Study).
Tien groepen met in totaal 48 zij-instromers hebben de module gevolgd. Na afloop
werden tien focusgroep interviews met zij-instromers gevoerd. Zij-instromers gaven aan dat zij
deelname als waardevol hadden ervaren. Door met elkaar samen te werken kregen zij niet
alleen praktische handvatten, maar ook meer zelfvertrouwen en werden zij zich bewust van hun
eigen handelen in relatie tot het gedrag van de leerling(en). Zij herkenden elkaars uitdagingen en
het vanuit verschillende perspectieven kijken naar een probleem droeg bij aan de oplossing
ervan. Het feit dat je gedrag aan kunt leren was een eyeopener voor de meesten.
Lerarenopleiders vonden het een krachtige module vanwege het werken in kleine groepen, het
samen lessen ontwikkelen en videobeelden te bekijken.