Van negatief denken naar positief doen

Persoonlijkheidsstoornissen zijn ernstige veelvoorkomende psychiatrische stoornissen met vergaande beperkingen in psychisch en sociaal functioneren en met negatieve gevolgen voor werk, intieme en sociale contacten. Het behandelen van patiënten met een persoonlijkheidsstoornis is een belangrijk maatschappelijk vraagstuk, dat aansluit bij behandelrichtlijnen en verschillende landelijke kennisagenda’s. Vaktherapie (beeldende, dans-, drama-, muziek en psychomotorische therapie) is een veel ingezette behandeling. Volgens professionals, patiënten en eerste onderzoeksresultaten is vaktherapie veelbelovend voor het bevorderen van het welbevinden van patiënten met een persoonlijkheidsstoornis. Het bevorderen van welbevinden (i.e. zich psychologisch, emotioneel en sociaal goed voelen) is belangrijk naast het verminderen van klachten: beide zijn belangrijk voor goede geestelijke gezondheid en patiënten met een persoonlijkheidsstoornis hebben vaak een laag welbevinden. Een vaktherapeutische behandelmodule gericht op het bevorderen van het welbevinden van patiënten met een persoonlijkheidsstoornis is echter nog niet ontwikkeld en onderzocht op effectiviteit. Voorgesteld onderzoek richt zich op de ontwikkeling en evaluatie van een vaktherapeutische behandelmodule met vaktherapeutische interventies ter bevordering van het welbevinden van patiënten met een persoonlijkheidsstoornis. Op geleide van een uitgebreide vraagarticulatie onder vaktherapeuten, samenwerkende zorgverleners en patiënten, wordt de vaktherapeutische behandelmodule gebaseerd op Schematherapie, een bewezen effectieve en veel ingezette gesprekstherapie. De behandelmodule wordt ontwikkeld en geëvalueerd door een consortium van kennisinstellingen, expertisecentra voor de diagnostiek en behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en de brancheorganisatie van vaktherapeuten en patiëntenorganisaties. Dit gebeurt in vier werkpakketten: Ontwikkeling vaktherapeutische module (Werkpakket 1), Randvoorwaarden implementatie vaktherapeutische module (Werkpakket 2), Haalbaarheid vaktherapeutische module (Werkpakket 3) en Pilot evaluatie vaktherapeutische module (Werkpakket 4), die gebaseerd zijn op de stapsgewijze Intervention Mapping Methode. De effectiviteit wordt onderzocht in een haalbare pilot evaluatie (het multiple baseline single case experimental design). Data worden zowel kwantitatief als kwalitatief geanalyseerd. De vaktherapeutische module wordt duurzaam ingebed in praktijk en onderwijs.

Kernwoorden: Vaktherapie, Schematherapie, Persoonlijkheidsstoornissen cluster B/C, Positieve Psychologie, Welbevinden, Psychiatrie

In dit onderzoek is een multidisciplinaire vaktherapeutische behandelmodule stapsgewijs ontwikkeld en getest. De behandelmodule is gericht op het verbeteren van de adaptiviteit (aanpassingsvermogen) en het welbevinden van mensen met persoonlijkheidsproblematiek met behulp van muziek, drama, kunst en lichaamsgerichte werkvormen zoals sport en dans.

De ontwikkeling van de behandelmodule is gestart met een literatuuronderzoek naar de werking van vaktherapie. Daarnaast werden focusgroepen gehouden met 39 vaktherapeuten, 6 psychologen en managers en werd een enquête afgenomen onder 543 ervaringsdeskundigen. Op basis van deze inzichten werd een eerste versie van de module ontworpen. Vaktherapeuten uit het werkveld gaven hierop feedback, wat leidde tot een verbeterde versie. In de volgende fase werd onderzocht hoe de module praktisch kan worden uitgevoerd door middel van interviews met 7 managers, 11 vaktherapeuten en verwijzers en testsessies met 11 studenten en 4 cliënten. Op basis van deze resultaten werd de behandelmodule opnieuw aangepast.

De effectiviteit van de module werd vervolgens onderzocht. 27 deelnemers uit 4 therapiegroepen vulden wekelijkse vragenlijsten in over onder andere adaptiviteit, zelfexpressie en emotieregulatie in vaktherapie. Daarnaast werd gemeten hoe het met cliënten ging vóór en na de behandeling op het gebied van klachten, welbevinden en schemamodi (kenmerken van persoonlijkheidsproblematiek). Van 17 deelnemers konden voldoende gegevens worden geanalyseerd. Tot slot zijn de deelnemers geïnterviewd over hun ervaringen met de behandelmodule.

De resultaten tonen over het algemeen positieve veranderingen, zowel in de wekelijkse als in de voor- en nametingen. De interviews bevestigden deze bevindingen. Echter, niet iedereen profiteerde evenveel en er waren verschillen tussen bepaalde groepen. Mogelijk spelen de duur (10 sessies) en de uitvoering van de interventie en de ernst en aard van de problematiek van de cliënten mee in deze uitkomsten. De vaktherapeutische behandelmodule is veelbelovend. Vervolgonderzoek van de interventie is nodig om deze resultaten verder uit te diepen.