Generatiewisseling binnen de agrarische wereld is een complexe proces. Voor de toekomst van de sector is het daarentegen noodzakelijk. Deze sector is van groot belang voor ons voedselsysteem en de leefbaarheid van stad en ommeland. De complexiteit zit in de duur van het bedrijfsovername proces en het aantal betrokkenen met verschillende belangen en inzichten. In deze bundel richten we ons op bedrijfsoverdragers, bedrijfsovernemers, partners, niet overnemende familie, adviseurs. De verhalen komen uit de praktijk, waarbij de bedrijfsovernames in verschillende fases zitten. Naast een inleiding beschrijven we ook de lessen die we geleerd hebben door in gesprek te zijn met de praktijk.
MULTIFILE
Product- en diensteninnovatie in internationale arbeidsbemiddeling worden bemoeilijkt door onduidelijkheid en onzekerheid. In dit working paper van het Expertisecentrum Grensoverschrijdend Inlenen van Arbeid, wordt beschreven wat de huidige stand van zaken is in de agrarische sector. Ook worden relevante cijfers gepresenteerd over de agrarische arbeidsmarkt en komen ontwikkelingen in de bedrijfstak op het gebied van grensoverschrijdend inlenen van arbeid aan de orde. Het paper eindigt met een vooruitblik op de verdere ontwikkeling van (tijdelijke arbeids)migratie in de agrarische sector.
DOCUMENT
Bedrijfsovernames binnen de agrarische sector zijn complexe processen. Vooralsnog wordt er veel aandacht besteed aan het financiele, juridische en fiscale aspect, maar het sociaal-emotionele vlak blijft nog te vaak onderbelicht, terwijl dat juist een cruciale rol speelt. Vanuit culturele antropologie geven we in dit essay antwoord op de vraag: “hoe kom je tot een succesvolle bedrijfsovername op sociaal-emotioneel vlak?”
DOCUMENT
Overal ter wereld zien we dat steden steeds meer het voortouw nemen in de voedsel systeem transitie vanuit verantwoordelijkheden als weerbaarheid, gezondheid en duurzaamheid. Dit drijft ook de herbezinning op regionale voedselsystemen, city-region-food-systems, maar wat betekent dat voor de opgave om stedelingen duurzaam van gezond en veilig voedsel te voorzien met in acht neming van de toenemende diversiteit in de stedelijke samenstelling? Wat betekent dat voor de gewenste omslag in het nabijgelegen agro-food producerende land, welke dilemma’s en welke kansen zijn er? Wat weten we in dat verband van de relatie tussen de agrarische sector en de steden in Flevoland?
DOCUMENT
Deze publicatie is onderdeel van het project: Living Lab Duurzame Bedrijfsovername - Het Open Gesprek (2023-2025). Dit project werd geleid door Hogeschool Aeres en werd uitgevoerd in samenwerking met hogeschool Windesheim en Hogeschool Utrecht. In dit project is er specifiek aandacht voor overnames van complexe (familie)bedrijfsstructuren, zoals situaties met meerdere opvolgers/eigenaren. Het project is onderdeel van een breder programma over bedrijfsovername in de agrarische sector gefinancierd en gecoördineerd door Stichting regie-orgaan SIA en het Ministerie van LVVN. De informatie die in deze publicatie wordt beschreven, is onderbouwd door deskresearch, input van experts en vier interviews met bedrijfsfamilies in de periode tussen mei 2024 en augustus 2024. Drie van deze bedrijven komen uit de tuinbouwsector, een sector waar relatief veel familiebedrijven voorkomen die in een bv-structuur opereren. Het vierde bedrijf betreft een kringloopbedrijf met akkerbouw, energie, pluimvee en de verwerking van voedselresten. De deskresearch bestond uit een literatuurstudie van de familiebedrijvenliteratuur, bestudering van de beleidskaders en de wettelijke kaders, handboeken over ondernemingsrecht en studies specifiek gericht op de agrarische sector. De input van experts is in drie ronden opgehaald. Er is een expertsessie geweest met adviseurs en branche-organisaties (LTO-Noord en NAJK) op 23 januari 2025. Vervolgens zijn er experts betrokken die de publicatie hebben gecontroleerd op feitelijke onjuistheden in de periode maart-april 2025. Tot slot is er input verzameld tijdens een scholingsdag voor agrarische adviseurs en docenten in het agrarische onderwijs (10 april 2025).Er is verder kruisbestuiving geweest met een eerder project over agrarische bedrijfsopvolging waar Hogeschool Windesheim en Hogeschool Aeres in samenwerkten. Het gaat om het project: Living Lab Duurzame Bedrijfsovername – De Zachte Kant van Agrarische Bedrijfsopvolging. In dat project zijn 15 families geïnterviewd. De interviews zijn gebruikt voor enkele praktijksituaties en familiedynamieken die in deze publicatie besproken worden.
DOCUMENT
Deze docentenhandleiding hoort bij de lesmodule Boer en omgeving: Keuzes maken in een veranderende agrarische wereld. Dit materiaal is gebaseerd op de lessen Landbouw en Omgeving die door Ron Methorst zijn ontwikkeld voor de tweedejaars studenten Dier- en Veehouderij en Ondernemerschap aan de Aeres Hogeschool in Dronten. De meeste van deze studenten hebben veel ervaring in de agrarische sector. De lessen motiveren hen om kritisch na te denken over de sector en hun eigen waarden te onderzoeken, op basis waarvan zij onderbouwde keuzes (willen) maken.
DOCUMENT
In opdracht van Stigas heeft het lectoraat Flexicurity van het Kenniscentrum Arbeid van de Hanzehogeschool Groningen onderzoek gedaan naar het bewustzijn vanondernemers in de groene en agrarische sector van vergrijzing en de relatie metinzetbaarheid van medewerkers. Uitgangspunt daarbij waren de volgendeonderzoeksvragen:1. Is de ondernemer in de agrarische en groene sector zich bewust dat deinzetbaarheid van oudere werknemers afneemt en de kans op uitval toeneemt?2. Welke maatregelen treft de ondernemer of is hij van plan te gaan treffen om deafname van de inzetbaarheid of uitval te voorkomen of te beperken?
DOCUMENT
In de agrarische sector van vandaag werken duizenden vrouwen met passie, visie en doorzettingsvermogen. Zij leiden bedrijven, nemen strategische beslissingen, zetten duurzame innovaties in gang en vormen de ruggengraat van het familiebedrijf. Toch worden ze nog te vaak over het hoofd gezien, onderschat of zelfs buitengesloten. Deze indringende en hoopvolle essaybundel geeft een stem aan vrouwen op het platteland. Aan dochters die bedrijven overnemen. Aan partners die ondernemen. Aan adviseurs, bestuurders en pioniers. Aan vrouwen die, ondanks vooroordelen en systeemdruk, bouwen aan een duurzame toekomst voor de landbouw.
MULTIFILE
Dit is de docentenhandleiding Boer en omgeving: Keuzes maken in een veranderende agrarische wereld voor het MBO. Dit materiaal is geïnspireerd door de lessen Landbouw en Omgeving die door Ron Methorst zijn ontwikkeld voor de tweedejaars studenten Dier- en Veehouderij en Ondernemerschap aan de Aeres Hogeschool in Dronten. De lessen blijken jonge agrariërs aan het denken te zetten wanneer zij keuzes (moeten) maken.
DOCUMENT
Deze presentatie is onderdeel van het project 'Het Open Gesprek'. Dit project is onderdeel van het onderzoeksprogramma Duurzame Bedrijfsopvolging.
DOCUMENT
