Mensen met ervaringskennis aan het woord laten in filmpjes of brieven maakt de communicatie persoonlijker en inlevender. Uit interviews bleek dat mensen met een smalle beurs een voorkeur hadden voor een filmpje waarin een voormalige cliënt van schuldhulpverlening vertelde over haar ervaringen. Dat filmpje trok de aandacht door het persoonlijke verhaal wat erin verteld werd. Het filmpje straalde ook meer empathie en een oordeelvrije houding uit en gaf mensen het gevoel niet de enige te zijn die met financiële problemen kampen. Deze verkenning levert eerste aanwijzingen op voor de meerwaarde van ervaringskennis meerwaarde in de communicatie via filmpjes. De werkzame bestanddelen die in directe communicatie naar voren komen, blijken ook via een filmpje te worden behaald. In het rapport zitten naast deze resultaten nog praktische tips voor wie zelf aan de slag wil met ervaringskennis in communicatie. Dit onderzoek is onderdeel van het onderzoek naar vroegsignalering in het kader van het project Eerder uit de schulden. In december 2023 zijn de succesfactoren van de Vroeg Eropaf-aanpak van de gemeente Amsterdam gepubliceerd in het achtergrondrapport ‘Vroeg Eropaf-aanpak binnen de gemeente Amsterdam – wat werkt?’. Ook werden drie verbeterslagen van vroegsignaleringsmethoden onderzocht. Een van die verbeterslagen was dit kwalitatieve onderzoek naar de meerwaarde van ervaringskennis onderzochten Susanne Tonnon en Laura Nuiver de toegevoegde waarde van de inzet van ervaringskennis in de communicatie rondom vroegsignalering.
DOCUMENT
Werken met ervaringskennis als professionele waarde in de ggz krijgt steeds meer aandacht binnen de geestelijke gezondheidszorg, die tegelijkertijd zeer technocratisch en interventionistisch georiënteerd is. Naast ervaringsdeskundigen kunnen ook traditionele professionals ervaringskennis benutten. In deze bijdrage staan we stil bij resultaten uit promotieonderzoek en de dagelijks praktijk van een psychiater en directeur van een ggz instelling. Dit artikel is ook terug te vinden in de maart 2025 editie van het tijdschrift Sozio
LINK
Het doel van deze inventarisatie is om te komen tot een nulmeting waar de SW opleidingen momenteel staan. De inventarisatie gaat in op twee thema’s: 1. De wijze waarop studenten tijdens hun SW opleiding ondersteund worden in het benutten van hun eigen (familie) ervaringen in hun (toekomstige) professionele handelen en deze eventueel om te zetten in ervaringskennis. 2. De wijze waarop studenten leren om tijdens hun SW opleiding ervaringskennis als een van drie bronnen van kennis te zien en hoe zij leren samen te werken met ervaringsdeskundigen.
LINK
In het werkveld van sociaal werkers wordt al volop gewerkt met ervaringsdeskundigen. Om toekomstige sociaal professionals hierop voor te bereiden, mag ervaringskennis niet ontbreken in het curriculum van de social work-opleiding. De behoefte onder docenten en studenten is er. Echter de inbedding gebeurt mondjesmaat. Hoe kan het onderwijs zich tot dit thema verhouden en wat is de beste aanpak? Sonja Liefhebber spreekt met de leden van de themawerkgroep Ervaringsdeskundigheid in het onderwijs, van Werkplaatsen Sociaal Domein. Onlangs voerde de werkgroep een inventarisatie uit onder 19 hogescholen social work.
LINK
Het gebruik van ervaringskennis onder behandelaren in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) is een opkomend fenomeen. Een significant percentage van alle ggz-professionals heeft zélf te maken gehad met psychische ontregeling. Studies suggereren uiteenlopende percentages in de groep ggz-professionals, variërend van 45 procent tot zeventig procent, wat hoger is dan gemiddeld genomen in de beroepsbevolking. Velen voelen zich juist ook om deze reden aangetrokken tot het hulpverlenerschap, hoewel slechts een minderheid expliciet gebruikmaakt van deze kennis. In opleidingen en nascholingen werd oorspronkelijk ruim aandacht besteed aan de risico’s van zelfonthulling. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat het klimaat tijdens leertherapie en intervisies niet altijd veilig genoeg is om persoonlijke ervaringen met ontwrichting bespreekbaar te maken. Als dit wel het geval is, dan ligt de nadruk op het inzichtelijk krijgen van de eigen problematiek zodanig dat deze niet interfereert met toekomstig cliëntcontact. Hiermee wordt vaak uitgegaan van een mogelijk negatieve invloed van ervaringskennis. Eenmaal werkzaam in de ggz is het eveneens niet vanzelfsprekend om er openlijk over te spreken met collega’s en is er regelmatig sprake van (zelf-)stigma. Er bestaan namelijk nog veel misvattingen over het gebruik van ervaringskennis en -deskundigheid, voornamelijk voortkomend uit de psychoanalyse, zoals het idee dat het schadelijk zou zijn voor cliënten. Ggz-professionals hebben de neiging zich te verschuilen achter hun professionele identiteit, met vaak weinig ruimte voor persoonlijke aspecten. Daarbij komt dat er een trend is om in toenemende mate de interventie boven de relatie te prevaleren. Terwijl het belang van ervaringskennis in behandelingen internationaal en ook in Nederland steeds meer wordt erkend, raken psychotherapeuten op achterstand. Beroepsorganisaties als het Royal Australian and New Zealand College of Psychiatrists en de British Psychological Society benadrukken juist dat persoonlijke ervaringen een essentiële rol kunnen spelen bij het verminderen van stigma. In Nederland heeft de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie onlangs kenbaar gemaakt dit als een positieve ontwikkeling te zien. In Nederland is tevens een kwaliteitsstandaard en zorgstandaard voor het gebruik van ervaringsdeskundigheid en worden ervaringsdeskundigen steeds meer gewaardeerd vanwege hun unieke bijdragen. Terwijl dus steeds meer ex-cliënten worden opgeleid om hun ervaringen met psychische problemen en herstel in te zetten om anderen te helpen, wordt het psychologen nog steeds afgeleerd om open te zijn over hun persoonlijke verleden. Zodoende startte in 2019 een promotieonderzoek naar het gebruik van ervaringsdeskundigheid onder ggz-professionals. Gedurende ruim vier jaar werd kwalitatief en participatief onderzoek uitgevoerd bij vier zorgorganisaties. Naast een literatuurstudie werd er ook praktijkgericht samengewerkt met cliënten, ervaringsdeskundigen, professionals, bestuurders en managers. Een belangrijke vraag hierin was: ‘Wat levert professionele ervaringskennis binnen een therapeutische setting op en hoe kan dit door ggz-professionals worden ingezet?’
DOCUMENT
Waarom dit position paper? De tijd is rijp om te werken met ervaringen en ervaringsdeskundigheid in het HBO. Dit position paper beoogt een standpunt in te nemen vanuit het HSAO onderwijs waar gewerkt wordt met ervaringskennis. Dit is een eerste poging de ervaringen van vijf hogescholen te bundelen en naar buiten te brengen, met als belangrijke kanttekening dat het een momentopname betreft en dit document ook als zodanig gelezen mag worden. Het werken met ervaringen en ervaringskennis van studenten en docenten binnen ons onderwijs verloopt verschillend. Het aantal studenten met ingrijpende levenservaringen is indrukwekkend. Uit onderzoek van zowel Hogeschool Windesheim als Hogeschool Utrecht blijken in totaal 2/3 van de studenten van sociale opleidingen persoonlijk of via een naaste, ervaringen te hebben met psychiatrie, verslaving of andere problematiek (Karbouniaris, 2009). Over het algemeen wordt in de opleidingen nauwelijks aandacht besteed aan deze persoonlijke ervaringen van studenten (of docenten) als bron van kennis en deskundigheid. Zowel landelijk als internationaal krijgt dit in toenemende mate aandacht. Recente ontwikkelingen (Welzijn Nieuwe Stijl) in het sociale domein maken juist het belang van aansluiten bij de leef- en belevingswereld van mensen in kwetsbare posities duidelijk. Dat veronderstelt een speciaal inlevingsvermogen, maar ook een vermogen om vanuit een ander perspectief dan van jezelf als professional te kijken naar krachten en kansen. Het gebruik maken van eigen ervaringen en ervaringskennis, in hetzelfde schuitje gezeten te hebben, geeft daarin een voorsprong.
DOCUMENT
Mensen die last hebben van psychiatrische problematiek en hun naasten hebben ervaringen omtrent deze problematiek, omtrent hulpverlening en onderlinge steun en ook omtrent reacties uit de samenleving. In deze ervaringen ligt kennis opgesloten. Fontys Hogeschool Sociale Studies heeft scholingen ontwikkeld zodat cliënten en hun naasten deze kennis kunnen gebruiken voor andere cliënten, verbetering van de hulpverlening en participatie in de samenleving. Deze scholingen zijn uitgewerkt samen met cliënten- en familieorganisaties en een cliëntgericht onderzoeksinstituut (IGPB). Deze onderwijspraktijk wordt in onderhavige studie geanalyseerd in het licht van het empowermentparadigma, zoals ontwikkeld door prof. dr. Tine Van Regenmortel. Ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid van mensen met ggz-aandoeningen en hun naasten worden gezien als een belangrijke krachtbron van participatie van deze kwetsbare groepen. In de studie wordt helder hoe de groei van ervaring naar ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid via scholing kan worden opgebouwd. Het gaat hierbij om een proces dat zelf bijdraagt aan het empowerment van de betrokkene. Een aantal sleutelelementen van empowerment (en herstel) worden hierbij als kader voor de analyse gehanteerd. Dit zijn o.a. de samenhang tussen het individuele en collectieve niveau (met onder meer aandacht voor maatschappelijke kwetsbaarheid als interactief neerwaarts proces met de omgeving en de nefaste rol van stigma en discriminatie), het controlegevoel over ervaringen en verbinding krijgen met zichzelf en anderen (gefaciliteerd door een veilig groepsklimaat waarin herkenning en erkenning optreden), het krachtgerichte perspectief met de bouwstenen van veerkracht: het vinden van hoop met nieuwe betekenisgevingen, zoeken naar positieve identiteiten en het opnemen van verantwoordelijkheid hiervoor. De rol en verantwoordelijkheid van de omgeving blijft hierbij constant in de kijker: van de onderwijsorganisatie, de docenten, de professionals, de 'gewone' burger. Aan de hand van theoretische intermezzo's worden de concepten van empowerment en herstel bondig geduid en verweven met het behandelde thema.
DOCUMENT
In dit artikel staan we stil bij het begeleiden van een bijzonder leerteam van hbo-studenten. Het betreft social-workstudenten die zelf ervaring hebben met hulpverlening en persoonlijk herstel en eigen ervaringskennis willen benutten in hun professionele leren en werken. Een boeiende, korte keten van cliënt naar professional die een bijzonder leerproces vergt. Welke begeleiding is hier op zijn plaats? Wat wordt er verwacht van een begeleider? Eerst gaan we in op de onderwijs- en organisatieverandering die nodig is om ervaringskennis een serieuze plek te geven in professionele ontwikkeling. We sluiten af met het beantwoorden van twee vragen: wat zijn werkzame onderdelen van onze aanpak? En wat is overdraagbaar naar andere opleidingen en begeleidingscontexten? Wij zijn respectievelijk als leerteambegeleider en als onderzoeker en promovenda (op het terrein van ervaringsdeskundigheid) betrokken bij dit bijzondere leerteam.
DOCUMENT
Vanuit empowerment worden diverse bijdragen geleverd over mensen met een GGZproblematiek, armoede, ouderen en rond de betekenis van dit kader voor onderwijs, onderzoek, hulpverlening en beleid.
DOCUMENT
Sociaal schaduwwerkers zijn informele spelers die in het gat springen wanneer formele organisaties mensen niet bereiken. Hun ‘nabije kennis’ verdient net zoveel waardering en erkenning als ervaringskennis.
LINK
