Dit is de publieksrapportage van 4,5 jaar onderwijsonderzoek naar kritisch burgerschapsonderwijs in het mbo. In deze publieksrapportage worden bevindingen en geleerde lessen gedeeld. Er is, met hulp van subsidie van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek, gewerkt aan een doordachte weergave van onderwijs waar burgerschapsvorming, bildung en beroepsvorming samenkomen door kritisch denken. Er is onderwijsmateriaal ontwikkeld, gewerkt aan docentprofessionalisering en stevig ingezet op kennisdeling. De wisselwerking tussen het mbo, hbo en wo is zeer vruchtbaar geweest. Het mbo was leidend en er is veel kennis ontwikkeld voor beide ROC’s. Daarnaast heeft het lessen opgeleverd voor lerarenopleidingen, voor mbo-partners en het verdere onderwijsfilosofische discours. Dit delen we in deze publieksrapportage.
DOCUMENT
Wat is burgerschap en welke onderwijsconcepten spelen bij burgerschapsvorming een rol? Hoe ziet burgerschap eruit vanuit het perspectief van de drie maatschappijvakken? Op deze manier wil deze publicatie, naast de eerder genoemde handreikingen, scholen en leraren behulpzaam zijn bij het formuleren van een eigen visie op burgerschapsvorming en daarnaast ook praktische handreikingen bieden voor manieren waarop zo’n visie kan worden geïmplementeerd. Daartoe wordt in hoofdstuk 1 eerst gepoogd helderheid te scheppen over de maatschappelijke taken van het onderwijs, de onderwijsconcepten die daarbij een rol kunnen spelen, en het moeilijk te definiëren begrip burgerschap. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 nagegaan welke rol de drie maatschappijvakken hebben gespeeld in het kader van de maatschappelijke opdracht van het onderwijs en welke rol zij daarin thans zouden kunnen spelen zonder hun taak geweld aan te doen die zich richt op wetenschappelijk verantwoorde kennis en daarbij behorende wijzen van denken en redeneren. Het derde hoofdstuk gaat in op in de praktijk gebleken mogelijkheden en beperkingen van burgerschapsonderwijs. De Onderwijsraad (2003) constateerde in Burgerschap en onderwijs dat het onderwijs realistisch moet zijn in wat het wel of niet kan verwachten van de effecten van burgerschapsvorming: ‘Onderwijs alleen kan niet de waardepatronen van leerlingen vormen; scholen zijn slechts één van de actoren die een rol spelen. Ook de achtergrond van kinderen en de omgeving waarin zij opgroeien, zijn van betekenis in de sociale ontwikkeling en de overdracht van waarden en normen’ (p. 48). Het empirisch onderzoek dat in het derde hoofdstuk van deze publicatie wordt besproken, laat zien welke verwachtingen realistisch zijn. Ook dit kan helpen bij het formuleren van een visie en het kiezen van een doelgerichte aanpak.Het laatste hoofdstuk geeft enkele voorbeelden van burgerschapsonderwijs voor resp. de basisschool en voor het voortgezet onderwijs vanuit elk van de drie betrokken maatschappijvakken. Deze voorbeelden hebben niet de pretentie ook maar enigszins een dekkend beeld te geven van wat er binnen de vakken mogelijk is wat betreft burgerschapsvorming. In hoofdstuk 2 worden veel meer mogelijkheden aangeduid. Het voordeel van compleet uitgewerkte voorbeelden is echter wel, dat het besprokene meer ‘handen en voeten’ krijgt. Misschien kunnen de voorbeelden inspireren om zelf op soortgelijke wijze aan de slag te gaan.
DOCUMENT
Wat is burgerschap? Heeft het onderwijs een rol bij het bevorderen van burgerschap? Hoe is daarover tot dusverre gedacht en hoe denkt men er nu over? Op deze vragen probeert dit hoofdstuk een antwoord te geven. De eerste paragraaf plaatst de huidige verplichting vanhet onderwijswat betreft burgerschapsvormingin het verlengde van eerdere oproepen tot vermaatschappelijking van het onderwijs. Daarna komt de kwestie aan de orde of burgerschapsvorming maatschappelijke problematiekmoetoplossen, en of zij zulke problematiek kanoplossen. Vervolgens wordt bij de begrippen burgerschap en vorming stilgestaan omdat die op verschillende manieren worden geconceptualiseerd.Met de omschrijving van het begrip burgerschapwaarop we daarbij ten slotte uitkomen, wordt ook duidelijk dat er ruimte bestaat als het gaat om de invulling ervan door scholen en schoolvakken. In het vierde en laatste deel van dit hoofdstuk worden de belangrijkste aspectenwaarmee men te maken krijgt bij het programmeren vanburgerschapsvorming nogeens op een rij gezet.
DOCUMENT
SAMENVATTINGDe literatuurles is bij uitstek geschikt om een inhoudelijke bijdrage te leveren aan burgerschapsonderwijs.
MULTIFILE
Deel 2 in een reeks korte artikelen over het project 'Over de Grens!', waarbij verschillende aspecten uit het project worden belicht.
DOCUMENT
Deel 3 in een reeks korte artikelen over het project 'Over de Grens!', waarbij verschillende aspecten uit het project worden belicht.
DOCUMENT
Deel 4 in een reeks korte artikelen over het project 'Over de Grens!', waarbij verschillende aspecten uit het project worden belicht.
DOCUMENT
Democratie en burgerschap staan onder druk. We leven in een tijd van affectieve polarisatie waar mensen elkaar niet vanzelf als gerespecteerde gesprekspartners zien, er breed nepnieuws gedeeld wordt, democratische rechten niet per se als vanzelfsprekend worden gezien, de overheid burgers ‘vermorzelt’ en kloven tussen burgers vergroot worden (Dekker 2022; Miltenburg e.a. 2022; Steenvoorden 2023). Natuurlijk, heel veel gaat goed in Nederland, maar heel veel ook duidelijk niet. Om in deze tijd op te groeien vraagt veel van jongeren. Mede hierom is er een breed gedeelde roep voor meer burgerschapsonderwijs (Nieuwelink 2023). In dit artikel wil ik uitleggen waarom deze wens voor meer burgerschapsonderwijs begrijpelijk is, welke politiek-bestuurlijke belemmeringen er bestaan voor het vormgeven van succesvol burgerschapsonderwijs en hoe dat burgerschapsonderwijs verder versterkt kan worden. In dit essay zal ik me qua leeftijd en onderwijstype beperken tot het voortgezet onderwijs – hoewel grote delen van de redenering ook opgaan voor het primair onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.
DOCUMENT
In dit hoofdstuk geven we een viertal concrete voorbeelden van lessen die kunnen bijdragen aan burgerschapsvorming. Deze voorbeelden hebben beslist niet de pretentie het totaal aan mogelijkheden voor onderwijs te dekken. Er is veel meer mogelijk, zoals uit de voorgaande hoofdstukken duidelijks is geworden. De concrete voorbeelden geven echter wel een idee van de wijze waarop burgerschapsvorming gestalte kan krijgen in de praktijk van het onderwijs.Het eerste voorbeeld is bedoeld voor het basisonderwijs. Daarna volgt een voorbeeld vanuit maatschappijleer voor het bovenbouw van het vmbo of het mbo, en dan twee voorbeelden vanuit aardrijkskunde en geschiedenis voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
DOCUMENT
Een groep leerlingen lesgeven over de politieke situatie tussen Israël en Gaza is voor menig docent niet eenvoudig. Vanuit welk perspectief sta je stil bij de situatie? Omgaan met verschillen in de klas is volgens Daan van Riet van groot belang. De docent, onderzoeker en onderwijsfilosoof stelt dat gemeenschapsvorming in het onderwijs tegemoetkomt aan het idee dat we hebben van burgerschapsvorming.
DOCUMENT
