Natuurlijk is de familie een griezelige en gevaarlijke metafoor voor de natiestaat. Maar laten we haar toch eens uitproberen. Is een dubbele nationaliteit dan niet vergelijkbaar met loyaliteit aan vader én aan moeder? En willen alle kinderen niet dat pa en ma samen gelukkig zijn?
Bedrijfsovername is een grote uitdaging voor agrarische familiebedrijven, waarbij het sociaal-emotioneel welzijn van de familie is geïdentificeerd als een belangrijk knelpunt. Vanuit het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) en het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) is in 2019 het beleidsprogramma Duurzame Bedrijfsopvolging gestart om het aantal succesvolle bedrijfsoverdrachten te verhogen. Een belangrijk onderdeel hiervan is een op te richten Kenniscentrum. Dit project wil het Kenniscentrum voeden met onderzoek naar de familiale dimensie van bedrijfsopvolging. Het praktijkonderzoek wordt uitgevoerd door een consortium bestaande uit het Lectoraat Familiebedrijven van Hogeschool Windesheim, Aeres Hogeschool Dronten, Van Hall Larenstein Leeuwarden, het Fries Sociaal Planbureau, het NAJK en LTO Noord. Doel van dit project is het inventariseren en evalueren van de ondersteunende advies- en kennisinfrastructuur op de familiale dimensie bij het opvolgingstraject van agrarische familiebedrijven. Dit doen we door inzichten op te halen bij zestien agrarische bedrijfsfamilies, in verschillende stadia van het opvolgingsproces. In het project vergelijken we hoe de families en de ondersteunende advies- en kennispartijen omgaan met de belangen en behoeften van verschillende familieleden (opvolgers, overdragers, partners en niet-opvolgers) tijdens het opvolgingsproces. Daarnaast wordt kwantitatief onderzoek gedaan onder studenten op de twee deelnemende agrarische hogescholen, om de behoeften en verwachtingen van potentiële opvolgers en niet-opvolgers ten aanzien van bedrijfsoverdracht in kaart te brengen. Het project moet resulteren in gevalideerde verbetervoorstellen (stappenplannen) voor zowel agrarische bedrijfsfamilies als adviseurs gericht op de verschillende stadia van bedrijfsopvolging. Ook worden spelvormen ontwikkeld om moeilijke en relationeel ingewikkelde onderwerpen beter bespreekbaar te maken in het agrarisch onderwijs. Tot slot worden de resultaten van het onderzoek geschikt gemaakt voor gebruik binnen agrarische scholen om het curriculum over de zachte kant van bedrijfsopvolging te versterken.
In dit project verricht het lectoraat Familiebedrijven van Hogeschool Windesheim samen met CAH Vilentum in Dronten, LTO Noord, NAJK en agrarische MKB familiebedrijven praktijkgericht onderzoek naar de familiale en bedrijfsmatige aspecten rond opvolging bij agrarische MKB familiebedrijven. Met dit project wordt nieuwe kennis ontwikkeld, die aansluit bij kennis over opvolging in familiebedrijven en die specifiek wordt toegepast binnen de agrarische sector. Bijna de helft van alle agrarische bedrijven in Nederland heeft een bedrijfshoofd van 55 jaar of ouder. Het merendeel van deze bedrijven is een familiebedrijf en heeft te maken met het onderwerp bedrijfsopvolging. Voor een geslaagd opvolgingsproces is het belangrijk dat familiebelangen en bedrijfsbelangen adequaat worden gebalanceerd. In de praktijk blijkt het lastig deze belangen rond overdracht van leiding en eigendom bespreekbaar te maken en goed af te wegen. Vanuit agrarische families is daarom de vraag hoe het opvolgingsproces het beste kan worden vormgegeven en welke instrumenten daarbij kunnen worden ingezet. De belangrijkste doelstelling van dit project is om nieuwe kennis op te doen over het opvolgingsproces bij agrarische familiebedrijven en het opvolgingsproces met instrumenten in positieve zin te veranderen. Door kwalitatief onderzoek worden belemmerende factoren rond opvolging in de agrarische context onderzocht. Op basis van deze nieuwe inzichten worden instrumenten ontwikkeld die het opvolgingsproces faciliteren. Door interventies zal worden vastgesteld of de instrumenten in de praktijk werken. De kennis die uit dit project voortkomt, beoogt daarmee het handelingsvermogen van agrarische families rond bedrijfsopvolging te ondersteunen. Het project levert een bijdrage aan bestaande kennis door gebruik te maken van multi-level onderzoek (perspectief van de opvolger, overdrager, familieleden, familie en bedrijf) en het observeren van gesprekken over het opvolgingsproces, de familie en het bedrijf. Het meest concrete resultaat is een beschrijving van een model opvolgingsproces met bijbehorende instrumenten om belangrijke onderwerpen rond opvolging bespreekbaar te maken, zoals een zelfanalyse instrument, een stappenplan, hulpmiddelen om gesprekken te faciliteren en een model familiestatuut afgestemd op agrarische familiebedrijven.
MKB-familiebedrijven hebben regelmatig te maken met rolveranderingen (bijvoorbeeld door bedrijfsopvolging) die gepaard gaan met spanningen. Hoe families omgaan met spanningen bepaalt of familierelaties worden versterkt of beschadigd. Beschadigde relaties kunnen grote nadelige gevolgen hebben voor het bedrijf omdat de continuïteit in gevaar wordt gebracht. Maar als spanningen goed worden benut dan kunnen ze juist leiden tot groeikansen en innovatie. MKB-familiebedrijven geven aan dat ze het moeilijk vinden om met spanningen om te gaan. Hieruit volgt de praktijkvraag: Hoe kunnen we beter omgaan met spanningen binnen ons familiebedrijf en voorkomen dat we ruzie krijgen? Het doel van het project is om de continuïteit van MKB-familiebedrijven te waarborgen door ondernemers en hun adviseurs vaardiger te maken in het (h)erkennen en omgaan met spanningen door middel van de principes van waarderend communiceren. Het project wordt uitgevoerd door het Lectoraat Familiebedrijven van Windesheim en het Lectoraat Human Communication Development van de HAN. Samen met diverse mediators en familiebedrijf therapeuten en 10 ondernemende families onderzoeken we, middels ontwerpgericht onderzoek, welke tools, onder welke omstandigheden, succesvol kunnen worden ingezet. Het NGFB levert expertise en is aangesloten voor de valorisatie. De centrale onderzoeksvraag is: Hoe kunnen familieleden hun onderlinge relaties verbeteren bij spanningen die ontstaan door rolveranderingen ten behoeve van de continuïteit van het familiebedrijf? Wij beogen de volgende resultaten te realiseren: • Vergroten van het handelingsrepertoire van ondernemende families bij het omgaan met spanningen door rolveranderingen via kennisontwikkeling en de vertaling hiervan naar gevalideerde gesprekskaarten, kennisclips, een rollenspel, casuïstiek, een masterclass en een werkboek; • Breed agenderen van de thematiek door ontwikkelde kennis en tools onder te brengen: In de praktijk, o.a. middels het NGFB door het ontwikkelen van een masterclass; In het onderwijs, o.a. door de ontwikkeling van een mini-minor (15 ECTS) op dit thema; In de wetenschap met vakbladartikelen en een wetenschappelijk paper.
