In de jaren tachtig van de vorige eeuw trad de blaasmuziek uit de luwte van het dorpsplein en maakten veel blaasorkesten een stevige groei door. In het nieuwe millennium ziet de blaasmuzieksector er heel anders uit. Evenals in de rest van de cultuursector hebben zich in de wereld van de harmonieorkesten, fanfares en brassbands allerlei verschuivingen voorgedaan. Dirigenten zoeken naar manieren om de blaasmuziek te positioneren als volwaardige vorm van amateurkunst. In het werk van de dirigent zijn muzikale, docerende en meer persoonlijke rollen te onderscheiden. In dit artikel wordt beschreven welke rollen dit zijn en hoe dirigenten door middel van een geïntegreerde inzet van het gehele rollenportfolio een antwoord kunnen geven op veranderingen in de sector. Leiderschap en Lifelong Learning zijn daarbij belangrijke uitgangspunten.
MULTIFILE
Het project ‘(Be)Leef in de wijk’ Het project is gestart in januari 2015 en afgerond in maart 2017. Het project is uitgevoerd door een consortium van Coöperatie KenVaK (Zuyd Hogeschool, Hogeschool Arnhem en Nijmegen, NHL-Stenden Hogeschool, Hogeschool Leiden), Trimbos-instituut en de praktijkinstellingen Koraal Groep, STEVIG en Idris. Hulpverleners, studenten en docentonderzoekers werkten in co-creatie samen. Het project is gesubsidieerd door Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA.
In workshops digitaal componeren lijken basisschoolleerlingen de muzikale taal te kunnen leren gebruiken en daarmee hun muzikale creativiteit te kunnen ontwikkelen. Daarnaast lijken ze bij het componeren op de tablet ook op een intuïtieve manier gevoeligheid voor de onderliggende structuren in muziek te kunnen ontwikkelen. Dit ontwikkelingsproces vindt plaats in de interactie tussen workshopleider, muzikale taak en leerlingen. Het verlenen van autonomie, van speelruimte om zelf te mogen bedenken, kiezen en creëren, lijkt daarbij een belangrijke rol te spelen. Workshopleiders deden dit in de workshops door ruimte te bieden voor muzikale expressie en creatie, en door vragen te stellen. Naast ruimte boden workshopleiders de leerlingen adaptieve ondersteuning (scaffolding) en structuur. Workshopleiders leken daarbij gebruik te maken van door ervaring ontwikkelde ‘pedagogical content knowledge’ en een eigen creatieve pedagogische stijl.In het kader van promotieonderzoek naar creativiteitsontwikkeling in muzieklessen op de basisschool heeft explorerend onderzoek plaatsgevonden naar de interactie in workshops digitaal componeren. De uitkomsten worden gebruikt voor de ontwikkeling van een coachingstraject voor leerkrachten basisonderwijs gericht op het stimuleren van creativiteitsontwikkeling in de muziekles.
Meespelen! is een verkennend ontwerponderzoek naar de didactiek voor innovatieve muziekinstrumenten die muziekbeoefening mogelijk maken voor leerlingen met een beperking. Creatieve changemaker My Breath My Music, die aangepaste muziekinstrumenten ontwikkelt voor mensen met een beperking, en maatschappelijke changemaker Het Leerorkest, die zich inzet voor kansengelijkheid in muziekeducatie, hebben het lectoraat Kunsteducatie (AHK) en het lectoraat Performing Arts Medicine (Codarts) gevraagd om onderzoek te doen naar een passende didactiek voor drie aangepaste muziekinstrumenten van My Breath My Music: Magic Flute, Adaptive Travel Sax en de aangepaste akoestische gitaar voor één hand. Voor elk van deze drie instrumenten wordt, op basis van de praktijkkennis van een kleine groep pionier-muziekdocenten uit het speciaal onderwijs die lesgeven op deze innovatieve instrumenten, een specifieke didactische handleiding ontwikkeld en getest door andere muziekdocenten uit het speciaal onderwijs. Dit gebeurt in een serie Muziekeducatieve Labs; fysieke experimenteeromgevingen die voor dit onderzoek worden ingericht in samenwerking met Méér Muziek in de Klas. De onderzoekers verwerken de bevindingen uit de Labs en ontwikkelen de handleidingen iteratief door. De definitieve didactische handleidingen worden, met bijbehorende instructiefilmpjes online gepubliceerd op de website https://www.orkestindeklas.nl/ (beheer: Het Leerorkest). Meespelen! zorgt ervoor dat meer mensen met een beperking kunnen meedoen in de samenleving; het zet muziekdocenten uit het speciaal onderwijs in hun kracht, draagt bij aan het vergroten van het draagvlak en de inzetbaarheid van aangepaste instrumenten, aan het verrijken van het muzikale aanbod in het speciaal onderwijs en daarmee op lange termijn aan inclusieve muziekeducatie, meer kansengelijkheid in het onderwijs, cultuurparticipatie en welzijn van leerlingen met een beperking. Het project wordt vanuit de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten gecoördineerd door Centre for Arts & Sciences Education en inhoudelijk geleid door Lectoraat Kunsteducatie.
‘Maar ik kan geen noten lezen…..’, Pabostudenten laten dit geluid vaak horen. Deze uitspraak is verbonden met overtuigingen als ‘ik kan geen instrument bespelen’ of‘ ik heb geen talent voor muziek’. Paul Hengefeld, muziekdocent bij de Pabo van NHL Stenden Hogeschool, vertelt hier met verwondering over, want iedereen heeft een beleving bij muziek. Vanuit beleving kan op veel manieren met kinderen muziek worden gemaakt. Muziek is zoveel meer dan een technische vaardigheid. Zo schrijft Marcella Smeele op 22 juli 2015 op haar blog de waarde van muziek: “Muziek wekt een bepaalde emotie op, door de emotie die we voelen in de muziek of de emotie die het bij ons oproept als reactie op de muziek; Muziek heeft het vermogen om de waarheid overtuigend over te brengen, daar waar verstand te kort schiet; Muziek beschikt over de kenmerken van geluid bijvoorbeeld spraak, expressiviteit en lichaamsbeweging; Muziek doet met gevoel, wat taal doet met denken”. Naar het voorbeeld van dit blog willen we Pabostudenten van de NHL Stenden Hogeschool in de nabije toekomst zelf laten stilstaan bij wat muziek voor hen betekent. (Smeele, 2015). Begin april 2017 werd de subsidieregeling Versterking muziekonderwijs Pabo’s gepubliceerd. Het docententeam van de NHL Stenden Hogeschool realiseerde zich na het lezen van deze maatregel: dit is een kans om meer en anders met muziek bezig te zijn. Door samen te werken met het Prins Claus Conservatorium en Stichting Proloog, schoolbestuur voor primair onderwijs, zorgt de Pabo NHL Stenden dat de ontwikkeling van goed muziekonderwijs direct aansluit bij de praktijk en daar beleefd kan worden. Doel van de regeling is de kennis en kunde van afgestudeerde Pabostudenten significant te verbeteren zodat zij met meer vertrouwen muziekonderwijs kunnen geven. Net als vele Pabo‘s in Nederland had de Pabo NHL Stenden nog geen samenwerking met een Conservatorium. In een eerste telefoongesprek met Marinus Verkuil (Head of the Schoolmusic department) van het Prins Claus Conservatorium van de Hanze Hogeschool ontstonden de eerste ideeën. Het bleef niet bij één telefoongesprek. De ideeën werden omgezet in daden in studiejaar 2017- 2018. Twee studenten van het conservatorium lopen nu stage bij de Pabo. Ze verzorgen o.a. muziekworkshops, bijvoorbeeld tijdens de verkiezing van Pabo- klas van het jaar. Ook zijn er plannen voor het gezamenlijk opzetten van een popkoor. Deze stage wordt door alle betrokkenen als waardevol ervaren en verdient een verdieping. Deze verdieping willen we vinden in het nieuwsgierig zijn naar: hoe maken we de persoonlijke muzikaliteit zichtbaar bij basisschoolleerlingen en hoe ziet de muzikale beleving van de Pabostudenten eruit om vervolgens het muziekonderwijs op de Pabo hierbij te laten aansluiten? Deze subsidieaanvraag willen we benutten om deze verdieping te realiseren en de samenwerking met het consortium de komende jaren verder uit te bouwen. Naast het Conservatorium benaderden we de stichting Proloog, een stichting voor openbaar onderwijs in Leeuwarden en omstreken. De stichting kent enkele scholen die zich profileren als cultuurschool. Ook Proloog geeft aan mee te willen werken. De drie partijen willen samenwerken, samen leren en samen muziek een impuls geven. In kader van de regeling professionalisering muziekonderwijs op Pabo’s doet het College van Bestuur van de NHL Stenden Hogeschool een verzoek aan het bestuur van Stichting Fonds voor Cultuurparticipatie om ons voorgenomen project te ondersteunen met als doel kwalitatief goed muziekonderwijs neer te zetten op de Pabo, waardoor studenten zich meer handelingsbekwaam voelen om muziek door te geven aan kinderen. Het project kan niet binnen de huidige begrotingen worden gerealiseerd en vraagt naast investering van betrokken partijen een bijdrage van derden. NHL Hogeschool en Stenden Hogeschool zijn per 1 januari 2018 gefuseerd. De nieuwe hogeschool NHL Stenden Hogeschool verzorgt op vijf locaties Pabo- opleidingen. Deze aanvraag is voor de Pabovestiging Leeuwarden, waar per 1 september 2018 de Pabo’s van voormalig NHL en Stenden gezamenlijk onderwijs aan zullen bieden. Per 1 september 2018 telt deze Pabo ongeveer 624 studenten. Naast deze aanvraag dient de NHL Stenden Hogeschool een complementaire aanvraag in voor de Pabo locaties in Meppel, Groningen, Emmen en Assen. Omdat de Pabo’s van oorspronkelijk de NHL Hogeschool en Stenden Hogeschool op dit moment nog een apart curriculum hebben wordt er nu voor gekozen om twee aanvragen in te dienen. Op termijn worden de activiteiten van beide projecten, in gelijke tred met alle onderdelen van het curriculum, op elkaar af te stemmen.
Live muziek in het ziekenhuis? MiMiC - Meaningful Music in Health Care – is precies dat: een kleine groep musici die persoonsgerichte improvisaties voor patiënten en verpleegkundigen speelt. De musici maken op de patiëntenkamers muziek ‘op maat’, in interactie met de patiënten, op basis van hun voorkeuren, herinneringen, etc. Dit levert waardevolle momenten van esthetische ervaring en zingeving op, voor zowel patiënten als verpleegkundigen en musici. Sinds 2015 heeft het lectoraat Lifelong Learning in Music van de Hanzehogeschool Groningen samen met het UMCG de MiMiC-praktijk ontwikkeld en onderzocht voor patiënten van chirurgische afdelingen. Persoonsgericht musiceren blijkt goed te realiseren in een medische setting en voor alle betrokkenen zeer betekenisvol te zijn. Patiënten ervaren minder pijn en voelen zich beter. Daarnaast biedt deze innovatieve praktijk musici en verpleegkundigen nieuwe mogelijkheden om zich professioneel verder te ontwikkelen. Daartoe willen we ProMiMiC uitvoeren. ProMiMiC speelt in op de behoefte van musici en verpleegkundigen om beter samen te werken en daarin van elkaar te leren, alsook om persoonsgerichte live muziek te kunnen gebruiken als katalysator voor een compassievolle patiëntrelatie. Met de verdere professionalisering van musici en verpleegkundigen is de MiMiC praktijk geschikt voor brede toepassing in de ziekenhuiszorg. Daarmee kan een bijdrage geleverd worden aan ontwikkelingen als Uitkomstgerichte Zorg, positieve gezondheid, en bredere maatschappelijke inzet van musici. In het consortium zijn uit drie landen hooggekwalificeerde kennisinstellingen op het gebied van muziek en van zorg gebundeld. Samen hebben zij de expertise om in een rijke context toegepast onderzoek naar professionalisering in MiMiC uit te voeren. Dit leidt tot een verbeterde uitvoering van de MiMiC praktijk en hierop aansluitende scholing van studenten en professionals in muziek en zorg. Dit zal musici en verpleegkundigen in staat stellen excellente professionals te zijn m.b.v. gepersonaliseerde live muziek in de zorg.
