Al geruime tijd wordt geprobeerd om gezondheid te verbeteren via de inrichting van de leefomgeving. De leefomgeving heeft op verschillende manieren invloed op gezondheid. Denk hierbij aan omgevingsfactoren als luchtvervuiling, het stedelijk hitte-eiland effect, wandel- en fietsinfrastructuur, ontmoetingsplekken, groenstructuren en het voedselaanbod. De rijksoverheid stimuleert lokale overheden, woningcorporaties, gezondheidsinstellingen en private partijen om invulling te geven aan gezonde en leefbare buurten. Ondanks de toegenomen aandacht voor de ruimtelijke aspecten van gezondheid, bestaat er nog veel onduidelijkheid over de vraag welke inrichtingsmaatregelen het meest effectief zijn voor het verbeteren van gezondheidsuitkomsten. Wat is er bekend over de samenhang tussen de leefomgeving en gezondheid? Op welke wijze kan ruimtelijke ordening bijdragen aan een gezonde leefomgeving? En hoe is aandacht voor ruimtelijke gezondheidsverschillen momenteel verankerd in beleid en praktijk? Deze themareeks zoekt antwoorden op deze vragen vanuit onderzoek en praktijk. Dit artikel begint met een beschrijving van de relatie tussen ruimtelijke ordening en gezondheid in Nederland en introduceert daaropvolgend de themareeks.
LINK
Afgelopen zomer lanceerden wij een nieuwe themareeks over de gezonde leefomgeving op Rooilijn platform. Gezondheidsvraagstukken krijgen veel aandacht in het nieuws, beleid en wetenschap. Het meest recente voorbeeld is de publicatie van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM, 2024), waaruit blijkt dat het aantal mensen met overgewicht in Nederland zal oplopen tot ruim 64 procent in 2050. Ter vergelijking: in 2022 was dat percentage nog 50. Dergelijke gezondheidsproblemen in de samenleving zijn complex en worden door een veelvoud van factoren beïnvloed, zoals genetische aanleg, leefstijl en leefomgeving. In deze themareeks stond de relatie tussen gezondheid en de leefomgeving centraal.
LINK
In het voorjaar van 2011 heeft het Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte een onderzoek uitgevoerd naar de leefomgeving van het dorp Niehove. Met behulp van dit onderzoek zal de vereniging Dorpsbelangen in Niehove een doel kunnen opstellen waar ze zich op kunnen gaan richten de komende jaren. Het doel van dit onderzoek is om in kaart te brengen hoe de inwoners van Niehove hun leefomgeving waarderen. Hierbij is een onderzoeksvraag geformuleerd en deze luidt als volgt: Hoe waarderen de inwoners van Niehove hun leefomgeving?Bij deze centrale vraag gaat het om de volgende vier aspecten van de leefomgeving:WoonsituatieVoorzieningenSociale klimaatOrganiserend vermogen1. De inwoners van Niehove, blijkt uit het onderzoek, vinden hun dorp prettig om in te wonen. De belangrijkste reden om zich te vestigen in Niehove is de rust en de ruimte. Veel Niehoofsters geven aan de rest van hun leven in Niehove te willen blijven wonen.2. Het begrip voorzieningen betekent in dit onderzoek bijvoorbeeld de winkels, scholen en sport. In Niehove zijn weinig van deze voorzieningen aanwezig. Bij voorzieningen hoort ook het gevoel van veiligheid. De inwoners van Niehove zijn tevreden over de veiligheid in het dorp. De meningen zijn verdeeld over het onderhoud aan de wegen in en naar Niehove. Op dit gebied moeten dus verbeteringen plaatsvinden.3. Over het sociale klimaat zijn de meeste inwoners het wel eens. Uit het onderzoek blijkt dat de respondenten voldoende sociale contacten hebben binnen en buiten het dorp. Bovendien wordt er gesproken van een goede verstandhouding tussen de oude en nieuwe bewoners, een goede relatie met de buren en wordt de sociale controle als prettig ervaren. De inwoners van Niehove geven in de enquête aan graag buurt- of dorpsgenoten te willen helpen.4. In het dorp Niehove worden veel activiteiten georganiseerd. De populairste activiteiten zijn het paasvuur, de intocht en feest van sinterklaas, de paaswandeling en de sinterklaasbingo. Tevens is de jaarvergadering een belangrijke activiteit volgens de respondenten. Over de activiteiten voor de kinderen vindt 78,5% van de ouders dat er voldoende leuke activiteiten worden georganiseerd. Er zijn inwoners van Niehove die aangeven dat zij graag iets zouden willen beginnen op het gebied van duurzaamheid en het verkopen van streekproducten. Studentonderzoek in het kader van het thema Werklandschappen.
De bacheloropleiding sociale geografie en planologie van de Universiteit Utrecht heeft het afgelopen jaar geëxperimenteerd met community engagement. Binnen deze (pilot)cursus werken studenten in de wijk Lunetten samen met lokale actoren aan maatschappelijke vraagstukken. Een belangrijke pijler in dit proces betreft het identificeren van de lokale maatschappelijke kwesties die spelen op buurtniveau. Welke relevante vraagstukken spelen er daadwerkelijk in de wijk, en hoe kunnen we de lokale actoren hier bij betrekken? Het uitgangspunt hierbij is dat lokale actoren en inwoners beschikken over cruciale en relevante kennis die nodig is om een succesvolle samenwerking op te zetten. De ervaring van de pilotcursus leert dat het nog niet duidelijk is welke vaardigheden studenten leren binnen deze specifieke onderwijscontext. Daarbij is het van belang om te onderzoeken welke vaardigheden nodig zijn om de samenwerking tussen maatschappelijke partners en de Universiteit te versterken. Zodoende is het oogpunt van dit onderzoek gericht op de volgende hoofdvraag: Welke vaardigheden ontwikkelen bachelorstudenten sociale geografie en planologie tijdens het identificeren-, en uitwerken van maatschappelijke relevante thema’s op buurtniveau, en welke vaardigheden zijn hierbij relevant om een effectieve samenwerking met lokale actoren te onderhouden? Het onderzoek neemt hierbij de bekende uitspraak van de Romeinse filosoof Seneca als uitgangspunt 'non scholae sed vitae discimus' (we leren niet voor school maar voor het leven). Middels een literatuurstudie worden allereerst de relevante wetenschappelijke theorieën m.b.t. de effecten van rijke leeromgevingen op het opdoen van kennis en vaardigheden in kaart gebracht. Het empirische onderzoek vindt vervolgens plaats binnen de cursus Community Engagement Lunetten. Dit betreft een multiple methods approach waarbij enerzijds kwantitatieve data zal worden verzameld om de verschillende vaardigheden inzichtelijk te maken, alsmede het effect van de leeromgeving en opdrachten binnen de cursus. Daarnaast wordt er ook gebruik gemaakt van kwalitatieve onderzoeksmethoden die zullen zorgen voor meer diepgang binnen de empirische data.
