Seksueel trauma bij mensen met een licht verstandelijke beperking: de inzet van psychomotorische therapie

Doelstelling van dit project was het verwerven van nieuwe kennis op het gebied van psychomotorische diagnostiek en behandeling die ingezet kan worden bij problematiek bij mensen met een licht verstandelijke beperking
(LVB) veroorzaakt door seksueel trauma. De behandeling van seksueel trauma en daaruit voortvloeiende problematiek schiet op dit moment te kort en kan mogelijk versterkt worden door een aanpak die georiënteerd is op lichaamssignalen, lichamelijke reacties en concreet oefenen met alternatief gedrag, zoals in de psychomotorische therapie plaats vindt. Een nonverbale, concrete, ervaringsgerichte, niet in eerste instantie op de cognitie gerichte therapie, lijkt namelijk goed aan te sluiten bij de doelgroep van licht verstandelijk beperkte mensen (IQ tussen 50 en 85).
In twee systematische literatuuronderzoeken is nagegaan wat er bekend is over de lichaamsbeleving van mensen met een LVB met seksueel trauma en wat het behandelaanbod is voor deze doelgroep. Vervolgens is een vragenlijst over de problemen op het gebied van lichaamsbeleving bij mensen met een LVB en seksueel trauma ontwikkeld en psychometrisch geëvalueerd, met goed resultaat. Ook is met deze vragenlijst, aangevuld met een observatie instrument rond lichaamsacceptatie, nagegaan in hoeverre de lichaamsbeleving van mensen met een LVB met seksueel trauma verschilt van die van mensen met een LVB zonder seksueel trauma. De resultaten laten zien dat mensen met LVB en seksueel misbruik meer problemen hebben op het gebied van lichaamsbewustzijn en lichaamsacceptatie dan mensen met LVB zonder seksueel misbruik ervaringen. Deze constatering dient uiteraard meegenomen te worden in het behandelaanbod.
Ten aanzien van de behandeling is in dit project een psychomotorische interventie ontwikkeld, die bij een aantal cliënten in verschillende instellingen is aangeboden. In deze behandeling staat het verbeteren van de lichaamsbeleving, het vergroten van beleefde veiligheid en het actief aan kunnen geven van grenzen en behoeften, centraal. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Mensen met een LVB en seksueel trauma die met psychomotorische therapie behandeld worden, geven aan een positievere lichaamswaardering te hebben, meer zelfvertrouwen te hebben, beter over hun gevoelens te kunnen praten en meer voor zichzelf te durven opkomen. Daarnaast voelen ze zich minder angstig en onzeker en meer ontspannen. De pilot interventie zal in een toekomstig onderzoek verder geëvalueerd worden.

Met een groeiende aandacht voor seksueel trauma en de verstrekkende gevolgen is ook duidelijk geworden dat seksueel misbruik, ook in de jeugd, vaker voor komt bij mensen met licht verstandelijke beperkingen (LVB; IQ 50-85) terwijl de signalering en begeleiding en behandeling bemoeilijkt wordt door de cognitieve problematiek. Zo kan het voor hen extra lastig zijn hun ervaringen te verwoorden, emoties een plaats te geven en herhaling te voorkomen. Denk hierbij aan vroegkinderlijk misbruik dat zich later doorzet in volwassenheid en bij mannen soms leidt tot daderschap maar ook aan bijvoorbeeld aan seksueel geweld of misbruik van minder begaafde jonge meisjes door contact met zogenaamde ‘loverboys’.

Vanuit de instellingen verantwoordelijk voor de begeleiding van jongeren en volwassenen met LVB wordt aangegeven dat er behoefte is aan een aan de doelgroep aangepaste aanpak van seksueel trauma en daaruit voortvloeiende problematiek. Binnen de instelling zijn het de psychomotorisch therapeuten (PMT-ers) die meer ervaringsgerichte behandelingen aan kunnen bieden: door deze invalshoek en tevens hun deskundigheid ook waar het gaat om interventies gericht op lichamelijkheid en contact kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren. Daarbij kan voorgebouwd worden op inzichten vanuit de diagnostiek en de bredere traumagerichte behandelingen ontwikkeld in de GGZ waarbij echter specifieke aanpassingen, gericht op de specifieke problematiek van de doelgroep noodzakelijk zijn.

Doelstelling van dit project is het verwerven van nieuwe kennis op het gebied van psychomotorische diagnostiek en behandeling die ingezet kan worden bij problematiek door seksueel trauma bij mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Hiermee beoogt het consortium een nieuw behandelaanbod (diagnostisch observatie-instrument en psychomotorische interventie) te ontwikkelen. De psychomotorisch therapeuten (PMT-ers) kunnen deze kennis inzetten in hun werk binnen de instellingen en via de onderzoekspartners in het project komt de kennis ten goede aan een breder werkveld en aan het onderwijs binnen en buiten de hogescholen.