Zingeving de basis

In de GGZ wordt in toenemende mate het belang van aandacht voor zingeving benadrukt. In de in dit domein veel gebruikte basismethodiek “Steunend Relationeel Handelen” is zingeving een centrale dimensie. Het is echter de vraag of deze dimensie in de praktijk ook daadwerkelijk het sturende principe voor hulpverlening is. Aandacht voor zingeving kan op gespannen voet staan met het belang van hulpverleningsorganisaties om bij financiers aan te tonen dat bij cliënten haalbare/meetbare doelen gerealiseerd zijn. Het is niet duidelijk of social workers voldoende geschoold zijn om goede aandacht aan zingeving bij cliënten te geven, en of hun beroepsrol en de dynamiek die dat in de relatie met cliënten met zich meebrengt, niet op (te) gespannen voet staat met de kracht van de presentie-achtige benadering die pastores/geestelijk verzorgers doorgaans innemen. In dit onderzoek wordt bij een instelling die het hulpverlenend handelen baseert op de basismethodiek Steunend Relationeel Handelen en die zingeving daarbij als een centrale dimensie beschouwt, in qua zorgintensiteit variërende settings onderzocht hoe zingeving als richtinggevende dimensie voor hulpverlening kan worden ingezet. Daarvoor wordt de methode ‘waarderend onderzoek’ ingezet, waarmee in een eerste ronde aan de hand van analyse van cliëntbesprekingen en voortgangsrapportages, interviews met hulpverleners en cliënten en enquêtes bij cliënten wordt onderzocht op wat voor manieren aandacht aan zingeving wordt gegeven. In focusgroepen met hulpverleners zal worden gereflecteerd op de uitkomsten en zullen vervolgacties worden bedacht, gepland, en uitgevoerd. Daarna wordt op een vergelijkbare manier geëvalueerd of het persoonlijke zingevingsproces van de cliënt in de beginfase voldoende aandacht krijgt, of dit het sturende principe is waar verdere acties uit voortvloeien en of de effecten van deze acties juist ook met het oog op de persoonlijke zingeving geëvalueerd worden. Tenslotte wordt gereflecteerd op de toereikendheid van de competenties van social workers met het oog op zingeving.

In het project ‘Zingeving de basis’ is onderzocht hoe ambulante begeleiders van een christelijke
instelling voor de ggz hulpvragers ondersteunden bij hun zingeving. Daartoe zijn 13 begeleiders
en 13 hulpvragers geïnterviewd. In het voorafgaande literatuuronderzoek is zingeving
gedefinieerd als een proces waarbij iemand in het alledaagse leven antwoord geeft op de vraag
hoe te leven. Daarbij is geconstateerd dat dit antwoord vaak impliciet is en dat bij hulpvragers in
de ggz de psychologische vermogens om dit proces vorm te geven meestal ook zijn verstoord.
Een verkenning van benaderingen bij zingevingsondersteuning leidt tot de conclusie dat de
meest gangbare manier, namelijk het na specifieke breukervaringen helpen verduidelijken van
zingevingsvragen, in de ggz daarom tekortschiet. Geschikter hiervoor lijken benaderingen als de
SRH-methodiek, die als belangrijk aspect van herstel de versterking van de identiteit van de
hulpvrager beogen en daartoe aansluiting bij diens levensverhaal zoeken. Uit het dataonderzoek
blijkt dat de begeleiders met enige moeite betekenisvolle momenten in de begeleiding, gericht op
de zingeving van hulpvragers, kunnen relateren aan zingevingsaspecten. Ze benadrukken
daarbij de zingevingsbehoefte van de hulpvragers om gezien, gekend, gerespecteerd en
gewaardeerd worden, en zeggen daaraan vooral bij te dragen door een houding van presentie
en door de eigen regie van de hulpvrager voorop te stellen. Ze realiseren zich dat ze daarbij zelf
vaak een belangrijk onderdeel worden van het zingevingssysteem van de cliënt, en dat dit een
sterk appel op hen doet om op een professionele manier nabij te zijn. De hulpvragers gaan in de
beantwoording van de vraag wat er voor hen in het leven echt toe doet, in eerste instantie voorbij
aan genoemde zingevingsbehoefte, maar op de vraag hoe hun begeleiders hieraan bijdragen,
blijkt alsnog hoe belangrijk dit gezien en gewaardeerd worden voor hen is, en ook dat hun
begeleiders in sterke mate in deze zingevingsbehoefte voorzien.