Het onderwijs voor reguliere voltijdstudenten is aan vernieuwing toe omdat de traditionele en schoolse benadering voor deze groep te beperkt is. Binnen Fontys Hogescholen is men daarom aan de slag gegaan met het ontwikkelen en aanbieden van social labs waarin het leerproces van de lerende centraal staat en niet diens output.
Op basis van desk research en interviews met 15 stakeholders (7 professionele zorgverleners, 5 managers/experts in de thuiszorg en 3 cliënten) is inzicht verkregen in zowel de oorzaken van de medicatieproblematiek als ontwerpkansen. Alle inzichten en kansen die in dit document worden gepresenteerd zijn gebaseerd op onderzoek dat is uitgevoerd door ontwerpstudio Moorgen in de periodeseptember tot en met december 2012. De medicatieproblematiek in de thuiszorg blijkt te worden veroorzaakt door factoren op twee gebieden: zorgnetwerk en clientwoning. Het zorgnetwerk slaat op het grote, complexe net werk van zorgverleners rondom een thuiszorgcliënt die elk hun eigen taak hebben in de zorgverlening en hierover met elkaar moeten communiceren. Naast de professionele zorgverleners en mantelzorgers zijn de huiisarts, thuiszorgorganisatie, specialisten in het ziekenhuis, de ziekenhuisapotheek, de “reguliere” apotheek, en eventueel nog andere partijen ( zoals een huishoudelijke hulp) onderdeel van dit netwerk. Het tweede gebied –cliëntwoning- heeft betrekking op fouten die ontstaan op het moment dat een zorgverlener daadwerkelijk bij de cliënt thuis is om zorg te verlenen.
Over het mislukken van sociale innovatie wordt nauwelijks geschreven. Het leren van mislukte projecten kan net zo waardevol zijn als het leren van succesvolle projecten. Dit artikel behandelt sociale innovatie in een zorginstelling. Aan de hand van twee casusbeschrijvingen worden de uitdagingen en belemmeringen hiervan geschetst. Het artikel bevat belangrijke lessen voor (HR)Managers die zelf sociale innovatie in hun organisatie willen toepassen.
3D-print-technologieën bieden revalidatieprofessionals interessante kansen om hulpmiddelen op maat te maken voor en samen met hun cliënten ter ondersteuning van dagelijkse activiteiten. In het recent afgeronde RAAK-Publiek-project ‘Ergotherapie en Do-it-Yourself-Technology’ werd een proof-of-concept ontwikkeld, bestaande uit een procesbeschrijving voor het ontwerpen en vervaardigen van 3D-geprinte hulpmiddelen en een ondersteunende toolbox met diverse instrumenten voor ergotherapeuten, cliënten, ontwerpers en technici. Ondanks de veelbelovende resultaten van dit project gaven de betrokken revalidatieprofessionals (inclusief innovatiemanagers) na afloop aan dat ze zich nog onvoldoende in staat achten om 3D-printen een structurele plek te geven in hun dagelijkse zorgverlening. Het gaat hierbij niet alleen om de implementatie van de procesbeschrijving en toolbox zelf maar ook om het realiseren van structurele veranderingen in de dagelijkse praktijk. Samen met revalidatieprofessionals (zorgprofessionals, revalidatietechnici en innovatiemanagers) en cliënten werd via een uitgebreide vraagarticulatie de volgende praktijkvraag geformuleerd: ‘Hoe kunnen revalidatieprofessionals het 3D-printen van hulpmiddelen op maat ter ondersteuning van dagelijkse activiteiten op structurele, duurzame en toekomstbestendige wijze integreren in hun dagelijkse zorgverlening?’ Door middel van actieonderzoek wordt in dit project op iteratieve wijze een implementatieprocedure ontwikkeld en gevalideerd (werkpakket 1). Dit onderzoek vindt plaats via implementatieteams binnen vier revalidatiecentra. In werkpakketten 2 t/m 5 worden inhoudelijke thema’s onderzocht om tools te ontwikkelen die revalidatieprofessionals helpen om te voldoen aan wet- en regelgeving, en om het 3D-printen van hulpmiddelen op een financiële levensvatbare, duurzame, en toekomstbestendighe wijze te implementeren. De kennisinstellingen en revalidatiecentra werken hierbij samen met ondernemers, beroeps- en brancheverenigingen, cliëntvertegenwoordigers, en een zorgverzekeraar. Naast een implementatieprocedure, die na afloop ook door andere revalidatiecentra kan worden gebruikt, levert het project kennis op die wordt ingezet in de opleidingen van zorgprofessionals (bv. ergotherapeuten, fysiotherapeuten, logopedisten), technici (bv. revalidatietechnici en ingenieurs gespecialiseerd in zorgtechnologie) ontwerpers (bv. productontwerpers), innovatiemanagers (bv. via de HBO-master Gezondheidsinnovatie) en materiaalkundigen.
Om de zorg betaalbaar, uitvoerbaar en kwalitatief goed te houden, hebben in veel organisaties voor ouderenzorg change agents (ook wel innovatiemanagers, projectmanagers, aandachtsvelders genoemd) de taak gekregen ehealth te implementeren. Vaak zijn change agents echter onvoldoende toegerust om de complexe veranderprocessen waar het om gaat bij duurzame implementatie van zorgtechnologie in de dynamische praktijk van de ouderenzorg, vorm te geven. Vanwege deze weerbarstige en kwetsbare praktijk schieten bestaande modellen en stappenplannen tekort, en is experimenteren en het leren van de benodigde vaardigheden lastig. Simulatieleren biedt deze mogelijkheden wel en is een veelbelovende aanpak in het voorkomen dat de inzet van zorgtechnologie stokt na de pilot-fase. In het project “Train de change agent: S(t)imulatie van implementatie van digitale technologie in de ouderenzorg” ontwikkelen we een simulatie-leeromgeving die zodanig opgezet, ingericht en ingezet kan worden dat change agents de vaardigheden kunnen trainen die nodig zijn om in de complexe veranderprocessen rondom duurzame implementatie van technologie in de ouderenzorg beter in staat te zijn effectieve strategieën te bepalen en zo nodig bij te stellen. De simulatie-leeromgeving wordt samen met change agents en overige experts uit kennisinstellingen, ouderenzorgorganisaties en MKB in een iteratief proces ontwikkeld. Ontwerpgerichte onderzoeks- en werkmethoden worden ingezet om te komen tot authentieke casuïstiek, technische en inhoudelijke vereisten van de leeromgeving, effectevaluatie en implementatie. Het doel is om een simulatie-leeromgeving te ontwikkelen die recht doet aan de complexiteit van implementatie van digitale technologie in de werkprocessen binnen de ouderenzorg, die diepgaand leren van change agents via reflection-on-action en reflection-in-action mogelijk maakt, getest is op validiteit en effectiviteit, en die duurzaam ingezet kan worden bij zorgorganisaties.
Om de zorg goed, betaalbaar en toegankelijk te houden moet de norm worden: zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan. In de praktijk van de ouderenzorg wordt de potentie van ‘digitaal’ herkend en hebben in veel organisaties change agents (ook wel innovatiemanagers, projectmanagers, aandachtsvelders genoemd) de taak gekregen ehealth te implementeren. Duurzame implementatie - het daadwerkelijk landen in de 'normale' werkprocessen en organisatie - van dergelijke technologieën is echter complex en stokt vaak na de pilot-fase. Change agents geven aan dat bestaande modellen en stappenplannen voor implementatie de weerbarstigheid van de daadwerkelijke praktijk onvoldoende omvatten en dat inzetten van iets nieuws terwijl de kwaliteit van zorg geborgd moet blijven niet goed samen gaat. Voor innovatie moet je kunnen experimenteren en moet het ook fout mogen gaan, en dat kan niet met de kwetsbare doelgroep waar de woonzorgorganisaties voor ouderen mee te maken hebben. Het project “Train de change agent: S(t)imulatie van implementatie van digitale technologie in de ouderenzorg” richt zich op het voorkomen van die handelingsverlegenheid van change agents in de complexe veranderprocessen waar het bij de implementatie van digitale technologie in deze context om gaat. Samen met kennisinstellingen, ouderenzorgorganisaties en MKB willen we een simulatie-leeromgeving voor change agents ontwikkelen waarin zij op basis van authentieke casuïstiek op een veilige manier de vaardigheden kunnen leren voor het duurzaam implementeren van ehealth. Gebaseerd op behoeftepeilingen in de zorg, zal in “Train de change agent” de focus liggen op ehealth tools / digitale technologie die de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven van cliënten vergroot en zo bijdraagt aan reablement, of arbeidsbesparing voor professionals realiseert. De vraag die in dit project centraal staat is “Hoe kunnen we doormiddel van simulatie change agents beter toerusten op het bepalen en bijstellen van strategieën voor implementatie van digitale zorgtechnologie in de dynamische en hoog complexe contexten waarbinnen zorg wordt geleverd?” De simulatie-leeromgeving zal zo ingericht worden dat deze recht doet aan de complexiteit van duurzame implementatie van deze technologie, en dat diep leren via reflection-on-action en reflection-in-action mogelijk is. De vorm en inhoud van de leeromgeving wordt van begin af aan samen ontwikkeld met change agents in de ouderenzorg. Er zal gewerkt worden in en aan een learning community, om het van en met elkaar leren in het project een goede plek te geven, en tevens de randvoorwaarden te scheppen voor duurzame implementatie van de te ontwikkelen leeromgeving. In een iteratief proces zal bij experts en change agents respectievelijk de kaders en de casuïstiek worden opgehaald, de technische eisen voor de leeromgeving worden bepaald en de inhoud van de simulatie en andere benodigde materialen worden ontwikkeld, met tussentijds steeds testmomenten met de eindgebruikers (= change agents). Het project zal een looptijd hebben van 2 jaar
