Bewust handelen door bewust denken, Reflectietools in het leerproces. We moeten reflecteren op ons handelen om er van te kunnen leren. We moeten weten waarom we handelen, ons bewust worden van onze vooronderstellingen, van de gebruikte methode en van de gevolgen van ons handelen. Zonder reflectie is er geen bewust handelen, geen leermoment en geen innovatie mogelijk. Reflectie is een vorm van denken: reflectie is denken over denken, het is na-denken, het is bewust denken. Reflectie is het herinterpreteren van onze ervaring en kennis. We gebruiken reflectie in vormen van ervaringsleren waar ervaringen in de praktijk gekoppeld worden aan de theorie, zoals projectwerk en stages. Het reflectieproces heeft de vorm van een cirkel: we beschrijven ons handelen, evalueren dit, bedenken alternatieven en brengen deze weer in de praktijk. In dit reflectieproces nemen we afstand van ons handelen in tijd en ruimte: we bekijken ons eigen handelen alsof het door iemand anders gedaan wordt. Zo kunnen wij objectief naar ons eigen handelen kijken. Om echte alternatieven voor ons handelen te bedenken en niet terug te vallen in wat we gewend zijn te doen, moeten we onze creativiteit de ruimte geven. Paradoxaal genoeg kan dit het beste door ons denkproces te sturen door middel van reflectieoefeningen. Puntreflectie, reflectie via brainstorm, reflectie met metaforen, lijnreflectie en niveaureflectie zijn vormen van reflectie die door de kenniskring gebruikt worden als reflectietool. De scenariomethode is ook een oefening die ons denken over de toekomst openbreekt, juist door het proces strak te sturen. In een Socratisch gesprek onderzoeken we gezamenlijk onze vooronderstellingen. We kunnen ook reflecteren tijdens ons handelen, door ons tegelijkertijd bewust te zijn van ons handelen en hierover na te denken: dit vergt wel een behoorlijke concentratie. Ook willen we graag dat onze reflectie doorlopend is, zodat de reflectiecirkel in een reflectiespiraal veranderd. Reflecteren is niet alleen een mentale bezigheid, maar is tevens een resonantie tussen het denken, de emotie en de wilskracht, tussen hoofd, hart en buik. We gebruiken reflectietools in het onderwijs om de student te leren reflecteren over zijn leerproces, de gebruikte methode en de maatschappelijke consequenties van zijn handelen. We willen het reflectieproces bij onze studenten provoceren en aanmoedigen: dit doen we door gestuurde reflectie op vragen die uit de praktijk voortvloeien. Door bewuster na te denken, leren de studenten bewuster te handelen. Onze taak is professionals op te leiden die door reflectie bewust bekwaam zijn in hun handelen.
In dit rapport zijn vier scenario’s uitgewerkt. Elk van de scenario´s kan zich in de toekomst meer of minder ontvouwen. Deze vier scenario´s vormen de inspiratiepaden die elk verschillende kansen en belemmeringen in zich hebben en daarmee mogelijkheden voor de toekomst bieden. Per scenario wordt beschreven wat de essentiële verschillen per route zijn.
MKB-bedrijven hebben moeite met de toekomst. Ze werken in het heden en missen werkmethoden om de grotere werkelijkheid te overzien en het bedrijf te richten op de toekomst. Daarmee zijn mkb-bedrijven nog onvoldoende aangesloten op maatschappelijke transities. Ter voorbereiding van deze aanvraag hebben we met drie mkb-bedrijven een werkmethode voor scenarioplanning uitgeprobeerd, om hen te helpen de toekomst in verhalen en acties naar voren te halen. Daarbij is expliciet brede welvaart centraal gezet. Deze vraagarticulatie heeft de waarde van scenarioplanning voor brede welvaart met het mkb bevestigd. De inzet van scenarioplanning om het mkb te faciliteren naar brede welvaart vraagt een dubbele aanpassing van de traditionele scenarioaanpak. In dit onderzoek willen we ten eerste de aanpak aanpassen zodat het denken in maatschappelijke waarde faciliteert. Dus geen volledig open toekomst (‘the sky is the limit’), maar scenario’s waar maatschappelijke opgaven uitgangspunt zijn (‘the earth is the limit’). Ten tweede willen we komen tot een aanpak die voor het mkb te hanteren is. Dus eenvoudig, praktisch en herkenbaar. In deze verkenning focussen we op de maakindustrie. Dat maakt het mogelijk om de maatschappelijke opgaven die daar spelen zo concreet mogelijk mee te nemen als kansen en bedreigingen en een instrument te ontwikkelen dat deze optimaal mee weegt. Te denken valt aan digitalisering, grondstoffenschaarste en krapte op de arbeidsmarkt. Een adviseur van de Metaalunie treedt in dit project als changemaker op. De beoogde scenariomethode is overigens niet uitsluitend bedoeld voor de maakindustrie, maar moet generiek in te zetten zijn.
Changemakers in Rotterdam verkennen kansen voor sociaaleconomische groei in achterstandswijkenmiddels de "bezoekerseconomie". Ze staan voor uitdagingen: hoe wijken te laten profiteren,ondernemerschap te stimuleren en lokale weerstand te vermijden? Zij vragen om inzichten en instrumentenrondom drie elementen: bottom-up, verhalend, en verbindend naar alle belanghebbenden. Debezoekerseconomie, hoewel inkomsten genererend en werkgelegenheid scheppend, brengt ook nadelenmet zich mee, zoals vervuiling en stijgende huizenprijzen, zoals Amsterdam voor de coronapandemieillustreert. Desondanks draagt het bij tot brede welvaart in gebieden met economische, ruimtelijke en/ofsociale uitdagingen. Om dit potentieel te benutten, is een nieuwe benadering nodig, waarbij conflicterendestakeholders (bijvoorbeeld overheid, bewoners en natuurbeschermingsorganisaties) stapsgewijs wordensamengebracht om een strategische visie te ontwikkelen.In dit project wordt een prototype van een participatieve, multi-stakeholder scenariomethode ontwikkeld,gericht op ‘inclusieve participatie en co-design' en waarmee op gebiedsniveau de diversiteit aan belangen,veronderstellingen, randvoorwaarden en kansen worden geïdentificeerd en samengebracht. In navolging opde uitdagingen van de changemakers, is een belangrijke component het ophalen en delen van het DNA vaneen gebied. De methode ontwikkelen we in de context van de wijk Feijenoord in Rotterdam. Het stappenplanerkent de diversiteit aan stakeholders die het vraagstuk beïnvloeden, zelfs de ondervertegenwoordigden.Onderzoek naar het herkennen, integreren en benutten van verschillende belanghebbendenperspectieven induurzame stedelijke ontwikkeling is namelijk beperkt gebleken. Vervolgens worden hun verhalen en visieseerst individueel, en daarna gezamenlijk verbeeld. Het resultaat is een bottom-up, breed gedragen kadervoor impactvol ondernemerschap en beleidsoverwegingen van de lokale overheid: “Visie Verbeeld: SamenStreven naar Brede Welvaart middels een Duurzame Bezoekerseconomie”. De methode is niet alleentoepasbaar voor de ontwikkeling van een duurzame bezoekerseconomie, maar kan ook gebruikt worden bijhet bevorderen van brede welvaart in andere lokale en regionale verbanden, zoals bedrijventerreinen enmakers’ districten.Collaborative partnersKenniscentrum Business Innovation van Hogeschool Rotterdam, RBS, Skateland, Gemeente Rotterdam.
Changemakers in Rotterdam verkennen kansen voor sociaaleconomische groei in achterstandswijken middels de "bezoekerseconomie". Ze staan voor uitdagingen: hoe wijken te laten profiteren, ondernemerschap te stimuleren en lokale weerstand te vermijden? Zij vragen om inzichten en instrumenten rondom drie elementen: bottom-up, verhalend, en verbindend naar alle belanghebbenden. De bezoekerseconomie, hoewel inkomsten genererend en werkgelegenheid scheppend, brengt ook nadelen met zich mee, zoals vervuiling en stijgende huizenprijzen, zoals Amsterdam voor de coronapandemie illustreert. Desondanks draagt het bij tot brede welvaart in gebieden met economische, ruimtelijke en/of sociale uitdagingen. Om dit potentieel te benutten, is een nieuwe benadering nodig, waarbij conflicterende stakeholders (bijvoorbeeld overheid, bewoners en natuurbeschermingsorganisaties) stapsgewijs worden samengebracht om een strategische visie te ontwikkelen. In dit project wordt een prototype van een participatieve, multi-stakeholder scenariomethode ontwikkeld, gericht op ‘inclusieve participatie en co-design' en waarmee op gebiedsniveau de diversiteit aan belangen, veronderstellingen, randvoorwaarden en kansen worden geïdentificeerd en samengebracht. In navolging op de uitdagingen van de changemakers, is een belangrijke component het ophalen en delen van het DNA van een gebied. De methode ontwikkelen we in de context van de wijk Feijenoord in Rotterdam. Het stappenplan erkent de diversiteit aan stakeholders die het vraagstuk beïnvloeden, zelfs de ondervertegenwoordigden. Onderzoek naar het herkennen, integreren en benutten van verschillende belanghebbendenperspectieven in duurzame stedelijke ontwikkeling is namelijk beperkt gebleken. Vervolgens worden hun verhalen en visies eerst individueel, en daarna gezamenlijk verbeeld. Het resultaat is een bottom-up, breed gedragen kader voor impactvol ondernemerschap en beleidsoverwegingen van de lokale overheid: “Visie Verbeeld: Samen Streven naar Brede Welvaart middels een Duurzame Bezoekerseconomie”. De methode is niet alleen toepasbaar voor de ontwikkeling van een duurzame bezoekerseconomie, maar kan ook gebruikt worden bij het bevorderen van brede welvaart in andere lokale en regionale verbanden, zoals bedrijventerreinen en makers’ districten.
