Circulair en biobased bouwen. Zó ziet dat er uit.

Hoe bouw je de toekomst?

Met natuurlijke materialen zoals hout, houtvezel en wol. Gebouwen worden in het verschiet namelijk circulair en biobased. Het Europese project CBCI (Circular Biobased Construction Industry) onderzoekt deze nieuwe manier van bouwen. Myron Koster van Avans Hogeschool en Izhar van Eenennaam van adviesbureau Jeras delen de vijf belangrijkste inzichten als tips.

CBCI onderzoekt hoe grondstoffen in de bouw efficiënter gebruikt kunnen worden. Het doel van dit Europese project is CO2 in de bouw verminderen en circulair bouwen duurzaam, gangbaar en betaalbaar maken. In Zeeland verrees een circulair en biobased gebouw. Dat kwam niet uit de lucht vallen, maar ontstond dankzij CBCI. Dit project leverde een aantal tips op om de fundering voor duurzaam bouwen te leggen: kijken naar de lange termijn; een proefomgeving maken; zo veel mogelijk prefab werken; zuinig zijn met materiaal; gezondheidsvoordelen afwegen.

Hoe duur(zaam) is het?

In het Zeeuwse Kloetinge staat een gloednieuwe kliniek van ggz-instelling Emergis. Izar en Myron waren nauw betrokken bij de bouw. Izhar is projectleider bij Jeras, het adviesbureau dat het bouwproces van begin tot eind begeleidde. Myron Koster, onderzoeker biobased bouwen bij Avans Hogeschool, focust zich op de economische kant van circulair bouwen. “Wat kost het, wat bespaart het en wat levert het op, nu en in de toekomst?” Dat is de insteek van CBCI. Met die filosofie verrees dan ook dit nieuwe, duurzame pand. “Emergis wilde een veilige, comfortabele omgeving voor cliënten en medewerkers. Een gebouw met een eigen ingang én een flexibele constructie”, vertelt Izhar.

Zo ziet dat eruit: Een lange gang met 22 losse units eraan vast. Ze worden nu gebruikt als kantoren en gespreksruimtes. In de toekomst kan Emergis er ook heel eenvoudig woonunits voor cliënten van maken. Deze flexibiliteit en herbruikbaarheid zijn typerend voor circulair bouwen.

Dit zijn de vijf belangrijkste tips volgens Myron en Izhar:

“Het project leverde verrassende inzichten op, die wij als hogeschool met alle betrokkenen hebben gedeeld”, vertelt Myron. Hieronder vind je ze in de vorm van tips voor circulair en biobased bouwen.

Tip 1: focus op de lange termijn

Alles begint bij materiaal dat de tand des tijds kan doorstaan. Bouwen is duur, maar bij circulair bouwen blijft de constructie altijd van waarde: jaren later pluk je nog steeds de vruchten van je bouwstoffen. Je verplaatst het materiaal makkelijker of geeft het eenvoudig een andere functie. Zo voorkom je onnodige nieuwbouw of leegstand.

Tip 2: wees zuinig op je materiaal

Open deur: wil je materiaal opnieuw gebruiken, dan moet je er zuinig mee omgaan. Izhar: “De kliniek bestaat grotendeels uit cross-laminated timber (CLT). Die geeft een goede constructieve sterkte – het voelt alsof je op een betonvloer staat – en is stevig genoeg om de units te verplaatsen met behulp van een kraan.” De bouwers wilden zo min mogelijk ingrijpen in het hout, want het is waardevol materiaal. Hoe grotere stukken je later kunt hergebruiken, hoe beter, vindt Izar. “We vroegen de fabrikant om voor elke unit hetzelfde bouwpakket te maken, met dezelfde uitsparingen voor de ramen en deuren. Daarnaast waren we tijdens de bouw zuinig met frezen, boren en zagen.”

Tip 3: maak een mock-up

Izhar: “De kliniek van Emergis bestaat uit losse units. We kozen ervoor om eerst een unit helemaal af te maken en als mock-up te gebruiken. Zo konden we vanaf het begin al zien of ons ontwerp in de praktijk goed uitpakte of dat we terug moesten naar de de tekentafel. Deze aanpak was een succes. De vakmensen van de bouwaannemer en de installateur konden zo ook samen een manier vinden om de kabels en leidingen buitenom weg te werken. Daardoor hoefden ze minder gaten en sleuven in het hout te maken.”

Tip 4: werk zo veel mogelijk prefab

Circulair bouwen betekent: zo veel mogelijk standaardafmetingen en gelijke vormen. Zo is het materiaal in de toekomst makkelijk te hergebruiken. Prefab werken slaat daarom de spijker op de kop in circulair bouwen. “In het project werden de losse units als bouwpakket aangeleverd en op locatie in elkaar gezet. Daarna werden ze in batches van zes tot acht units naar het terrein van Emergis vervoerd.” Zo bleef het terrein vrij van chaos en de locatie goed bereikbaar voor hulpdiensten.

Tip 5: weeg ook de gezondheidsvoordelen mee

Het oog wil ook wat. Daarom was de uitstraling van het Emergis-gebouw minstens zo belangrijk. De rustige look weerspiegelt zich ook in de behandeling van kwetsbare cliënten. Myron: “Biobased materiaal ademt van nature. Daardoor is de luchtkwaliteit in deze gebouwen erg goed – zeker in combinatie met veel groen binnen en een CO2-gestuurd ventilatiesysteem dat voor een prettig leefklimaat zorgt. Voor kantoren is dit zeer interessant, want dankzij gezonde lucht is er ook minder ziekteverzuim. Biobased bouwen is dus niet alleen duurzamer, maar levert ook op andere vlakken grote voordelen op.”

Deze werkwijze leverde veel meer op dan alleen inzicht. Myron: “Voor CBCI ontwierp ik op basis van praktijkgericht onderzoek een speciale calculator: die berekent de investering van circulair bouwen op de lange termijn. Zo kun je zien wat de potentiële waarde van je project is.”