Ervaringen met pleegzorg als alternatief voor adoptie

In Nederland zijn er jaarlijks zo’n zestig onbedoeld zwangere vrouwen die overwegen om na de geboorte de zorg van hun kind over te dragen. Zij kunnen kiezen voor adoptie of langdurige pleegzorg. Op basis van welke informatie maken zij voor zichzelf een weloverwogen keuze? Over adoptie is veel te vinden, maar over pleegzorg als alternatief voor adoptie is weinig bekend. Janneke Peelen, onderzoeker aan de HAN University of Applied Sciences, is projectleider van het onderzoek ‘Afstand in verbondenheid’. Daarin onderzoekt zij de ervaringen met pleegzorg als alternatief voor adoptie.

Wat je leest in dit artikel

Adoptie of langdurige pleegzorg? Wie voor die keuze komt te staan, heeft te maken met een ingewikkeld en persoonlijk proces. Beide opties hebben verschillende kansen en knelpunten die meewegen in de beslissing. Om vrouwen beter over die ervaringen te kunnen informeren, is aan de hand van de onderzoeksresultaten een verhalenbundel gemaakt. Ook is een 'wegwijzer in keuzemogelijkheden’ ontwikkeld waarin de centrale vraagstukken bij adoptie en pleegzorg overzichtelijk staan weergegeven.

Over het onderzoek

Janneke Peelen is onderzoeker bij het Lectoraat Werkzame Factoren in de Jeugd- en Opvoedhulp aan de HAN University of Applied Sciences. Ze deed onderzoek naar langdurige pleegzorg als alternatief voor adoptie. De grootste aanleiding waardoor vrouwen hiervoor kiezen, is contact houden met het kind. Maar in de praktijk blijkt dit blijvende contact complex.

De start van een lastig keuzeproces

Zodra een vrouw aangeeft afstand van haar kind te willen doen ter adoptie, komt er een keuzeproces op gang. Janneke Peelen vertelt: “Nederland hanteert een bedenktermijn van drie maanden na de bevalling. Het kind wordt dan drie maanden in een pleeggezin geplaatst. Dit biedt vaak nieuwe inzichten in de mogelijkheden en geeft ruimte om na te denken. Van de zestig vrouwen die adoptie overwegen kiest de helft er toch voor om zelf voor het kind te zorgen; ongeveer twintig vrouwen kiezen voor adoptie; ongeveer tien voor pleegzorg.”

De kansen en knelpunten van pleegzorg en adoptie

De grootste aanleiding om voor pleegzorg te kiezen, is dat vrouwen in contact willen blijven met het kind. “Bij adoptie zijn er tegenwoordig ook mogelijkheden voor blijvend contact, maar bij pleegzorg zijn de mogelijkheden vanzelfsprekender. Dat heeft ook te maken met het juridische verschil. Bij adoptie doe je afstand van je ouderschap en dat is niet omkeerbaar. Bij pleegzorg heb je meer rechten en mogelijkheden voor contact. Ook is er bij pleegzorg professionele begeleiding van het contact”, aldus onderzoeker Peelen.

Natuurlijk zijn er ook redenen waarom vrouwen niet voor pleegzorg willen kiezen. “Vrouwen willen een vaste plek voor hun kind, stabiliteit. Pleegzorg draagt vaak een negatief beeld met zich mee: kinderen gaan van gezin naar gezin. Dan valt de keus op adoptie. Ook willen moeders dat hun kind erbij hoort. Bij adoptie krijgt het kind de achternaam van de familie en is het juridisch ‘hun kind’. In de pleegzorg worden kinderen vaak als ‘anders’ gezien. En nog een reden: als de omstandigheden te complex zijn, wordt ook vaak gekozen voor adoptie.”

De ervaringen

Peelen vertelt: “We hebben veel verschillende belanghebbenden gesproken, onder wie moeders, kinderen en pleegouders die te maken hebben met langdurige pleegzorg als alternatief voor adoptie. Ook spraken we met pleegzorgbegeleiders, jeugdbeschermers, hulpverleners bij afstand en raadsonderzoekers.”

Uit de verhalen kwamen de volgende ervaringen met blijvend contact naar voren: “De keus voor pleegzorg betekent niet dat er altijd en veel contact is. Het komt voor dat er de eerste jaren contact is en het daarna stopt. Het is voor de moeder dan vaak te ingewikkeld om contact te houden, omdat het heel confronterend is. Het komt ook voor dat het contact juist heel stabiel is en de moeder één of twee keer per jaar op bezoek komt.”

Wat de verhalen nog meer laten zien, is dat pleegouders het soms lastig vinden om de moeder een passende rol te geven. Onderzoeker Peelen: “Ze vinden het belangrijk voor het kind, maar vinden het lastig om te bepalen hoe ze daarmee omgaan en welke positie ze moeten innemen.”

Betrokkenen zijn veelal positief over de blijvende hulpverlening bij pleegzorg. “De hulpverlener kan begeleiden en bemiddelen; dat vermindert de complexiteit van het contact. Voor kinderen kan het blijvende contact op gespannen voet staan met het gevoel erbij te horen in het pleeggezin. Er is sprake van balanceren tussen een plek binnen het pleeggezin en blijvend contact met ouders. Bevestiging van het blijvende contact én het horen bij het pleeggezin is voor kinderen van groot belang.”

Een eerlijk verhaal voor vrouwen

Om meer informatie over langdurige pleegzorg beschikbaar te maken voor hulpverleners bij afstand en vrouwen, is er aan de hand van de resultaten een wegwijzer in keuzemogelijkheden en een verhalenbundel gemaakt. “Om de gesproken mensen te beschermen voor herkenning, hebben we verzonnen ervaringsverhalen gemaakt op basis van alles wat we gehoord hebben. Dit betreft twee verhalen van moeders, twee van kinderen en twee van pleegouders. Deze verhalen laten zien hoe het contact eruitziet, wat erbij komt kijken en hoe mensen ermee omgaan”, vertelt Peelen.

In de ‘wegwijzer in keuzemogelijkheden: centrale vraagstukken bij adoptie en pleegzorg’ worden de twee keuze opties belicht: welke antwoorden geven adoptie en pleegzorg op erbij horen, weten waar je vandaan komt en blijvend contact. Het is geen afvinklijstje om een keus te maken; de omstandigheden maken het namelijk voor iedere vrouw anders. Het is echt de bedoeling om vrouwen te informeren, ze een eerlijk verhaal te bieden, hen goed te begeleiden en tijd en ruimte te geven voor (het heroverwegen) van de beslissing.”

Aanbeveling voor het werkveld: de gesprekskaart

Uit het onderzoek is ook een aanbeveling gekomen voor het werkveld. Professionals die betrokken zijn bij afstand ter adoptie weten namelijk minder goed wat de werkwijzen en mogelijkheden bij pleegzorg zijn, en andersom. Omdat het voor vrouwen een lastige beslissing is, zou het goed zijn om deze samenwerking te versterken. Daarom is een gesprekskaart gemaakt.

De onderzoeker licht het toe: “Het idee van de gesprekskaart is om met alle partijen rond de tafel te gaan zodra een vrouw aangeeft pleegzorg te overwegen. Allen delen hun visie en werkwijze; ze vertellen wat ze kunnen bieden en wat ze kunnen doen om te helpen met de keus en in het vervolgtraject. Dit gebeurt met behulp van de gesprekskaart en aanvullende afsprakenkaart. Zo kunnen we kijken wat we daarvan kunnen leren; mogelijk kunnen we een richtlijn voor samenwerking ontwikkelen bij langdurige pleegzorg als alternatief voor adoptie.”

Op de projectpagina van 'Afstand in verborgenheid' vind je nog meer informatie over het gehele onderzoek en kun je de ontwikkelde producten downloaden. Lees het hier