Onderzoek: hoe herken je lage gezondheidsvaardigheden?

1 op de 4 Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden:

Ze hebben moeite om informatie over ziekte en gezondheid te begrijpen; moeite om de weg in de (digitale) gezondheidszorg te vinden; moeite om op de juiste manier met medicijnen om te gaan. Daar ligt een rol voor zorgverleners om hen te herkennen én de communicatie aan te passen aan deze doelgroep. Jobke Wentzel, docent-onderzoeker bij de opleiding verpleegkunde aan de hogeschool Windesheim, onderzoekt welke tools zorgprofessionals daarbij kunnen helpen. Van animaties tot praatkaarten; de communicatie moet duidelijker.

Het probleem: Een grote groep patiënten heeft lage gezondheidsvaardigheden en kan de weg in de gezondheidszorg niet vinden. Voor zorgprofessionals is dit veelal een onzichtbare groep. Voor verpleegkundigen ligt er een belangrijke rol in het herkennen en begeleiden van patiënten met lage (digitale) gezondheidsvaardigheden. Hiervoor slaan onderwijs, praktijk en onderzoek de handen ineen. Hoewel er al verschillende tools zijn ontwikkeld, is er nog veel winst te behalen in het bij de zorg betrekken van deze doelgroep en het integreren van ondersteuning in onderwijs en nascholing door middel van een training.

De zorgverlener kan verschil maken

Zorgverleners spelen een cruciale rol in het herkennen van patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Een grote groep zorgontvangers heeft lage (digitale) gezondheidsvaardigheden en is in sommige gevallen ook laaggeletterd. Regelmatig begrijpen patiënten daardoor niet de uitleg over een ziekte, niet wat ze zelf kunnen doen voor een gezonde leefstijl, en niet hoe ze medicijnen het beste kunnen gebruiken. Dat onbegrip vergroot de gezondheidskloof tussen mensen die wél beschikken over (digitale) gezondheidsvaardigheden en mensen die daar níét over beschikken. “Tegenwoordig zijn er veel technologieën in de zorg. Denk alleen al aan patiëntenportalen waarin afspraken gemaakt worden of uitslagen staan. Heeft een patiënt een lage digitale gezondheidsvaardigheid, dan kan deze bijvoorbeeld de weg in de portalen niet vinden en belangrijke zorg mislopen”, vertelt Jobke. “Dat probleem kan verholpen worden, mits de doelgroep in beeld is en goed wordt begeleid. En juist dat is lastig: patiënten durven vaak niet aan te geven dat ze iets niet begrijpen of niet kunnen lezen. Het is dan aan de zorgverlener om de doelgroep te herkennen en helpen, en dat is moeilijk.”

Zaak om daar verandering in te brengen. Zo krijgt de zorgprofessional tools en ondersteuning om de doelgroep te herkennen én om de communicatie toegankelijker te maken, zodat de zorg voor iedereen toegankelijk wordt.

Mogelijke oplossing 1: herkennen van de doelgroep

De eerste stap is zoals bij zoveel problemen: bewustwording. Zorgprofessionals moeten weten wie de doelgroep is; dat is meteen een grote uitdaging. “Uit de cijfers blijkt dat zorgverleners regelmatig iemand met lage digitale gezondheidsvaardigheden voor zich hebben zitten. Dat moet natuurlijk wel als daar bij 1 op de 4 sprake van is. Toch denken veel zorgverleners ook: die hebben wij hier niet. Dat komt doordat ze hen niet herkennen.”
Om daarmee te helpen werkt Jobke mee aan het project Empowering nurses to empower their patients, waarin hogeschool Windesheim in dit ZonMw project samenwerkt met Drenthe College, Isala, Universiteit Twente en Pharos. Dit project creëert tools en een training om zorgprofessionals te helpen met het herkennen van de doelgroep. Jobke: “Zo heeft Pharos al een heldere checklist voor zorgprofessionals om de doelgroep te herkennen. Ook helpt de terugvraagmethode: de zorgverlener vraagt de patiënt in eigen woorden te herhalen wat zojuist is uitgelegd. Dat soort instrumenten blijven we ontwikkelen maar ook in een training integreren zodat studenten en verpleegkundigen ze ook goed leren toepassen in de praktijk”
De samenwerking, tussen MBO, HBO en praktijk- en onderzoek partners is essentieel om bestaande en toekomstige verpleegkundigen te kunnen ondersteunen met beschikbare kennis en best practices, in de vorm van nieuw te ontwikkelen training. Daarom is promovenda Eline Dijkman in het project als verpleegkundig onderzoeker vanuit Isala betrokken om onderzoek en praktijk te verbinden, en heeft Jobke een dubbelrol als docent en onderzoeker.

Mogelijke oplossing 2: zorg inclusiever maken

“Wanneer we de zorg inclusiever maken, bijvoorbeeld door ondertiteling bij video's of door meer praatplaten te gebruiken, maken we de zorg beter voor iedereen. Want iedere patiënt heeft baat bij begrijpelijke zorg. Er wordt nog wel gedacht dat alleen de oudere generatie moeite heeft met digitale gezondheidsvaardigheden, maar dat is een gevaarlijke aanname, want ook jongere generaties vinden dit soms moeilijk. Daarom moet er aandacht zijn voor hoe om te gaan met digitale hulpmiddelen.”
“De zorg vraagt steeds meer om zelfredzaamheid van patiënten: we verwachten dat mensen meer zelf kunnen en doen. Natuurlijk betekent dat extra uitleg en ondersteuning vanuit de zorgprofessional, maar zij die het beleid bedenken, zijn niet degenen die moeite hebben om het te begrijpen. Dat is lastig voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden.” Tools als praatkaarten en animaties moeten ervoor zorgen dat patiënten makkelijker begrijpen wat er wordt verteld of waar ze online terechtkunnen. Dan is er al een flinke slag gemaakt.