Circulaire Waarden van Architectuur

Nederland wil in 2050 100 % circulair zijn. Dat wil zeggen dat afval dan niet meer bestaat; alles moet kunnen
worden hergebruikt. Dat geldt ook voor bouwafval. Gebouwen worden (gedeeltelijk) gesloopt omdat ze niet
langer gewenst zijn of niet meer aan geldende standaarden voldoen. Hergebruik van bouwmaterialen blijkt
echter lastig. Bij sloop zijn de gebouwen gemiddeld meer dan 50 jaar oud. Door veel strengere regelgeving
en andere wensen kunnen de materialen niet zo maar worden hergebruikt. Vaak worden deze materialen
daarom gerecycled, wat een slechte circulaire strategie is.
Als hergebruik van de materialen moeilijk is dan is het interessant om de levensduur van gebouwen als
geheel te verlengen; om zo te voorkomen dat een gebouw wordt gesloopt. In dit onderzoek hebben we
onderzocht wat de eisen zijn aan gebouwen die meer dan 150 jaar meegaan. De grachtenpanden golden
hierbij als voorbeeld.
Uit het onderzoek blijkt dat het belangrijk is dat gebouwen gekoesterd worden. Mensen moeten van
gebouwen houden. Dat heeft voor een deel met de uitstraling te maken. De gebouwen moeten een zekere
mate van complexiteit kennen. Ze moeten bijvoorbeeld interessante details bevatten. De gevels moeten
mooi verouderen – de tijd moet ze mooier maken. Ten slotte moeten de gevels een functie-neutraliteit
kennen. Voorheen kon aan de gevels afgelezen worden welke functie het gebouw bevatte – wordt er een
andere functie in het gebouw ondergebracht dan wringt dat.
Om gekoesterd te worden is de functionaliteit uiteraard ook belangrijk. Woongebouwen moeten vooral
prettige woningen bevatten die het liefst eenvoudig aan veranderende omstandigheden aangepast kunnen
worden. Simpel gesteld: er moet ruimte zijn voor een extra slaapkamer. Ze moeten overmaat hebben. Dat
geldt ook voor de constructie. Als een andere functie in het gebouw ondergebracht moet worden dan moet
de constructie die andere functie wel kunnen dragen.

De gebouwde omgeving speelt een belangrijke rol in de Nederlandse ambities om in 2050 100 % circulair te zijn. Gebouwen gebruiken nu nog veel energie en materialen en produceren veel afval. In landelijke en gemeentelijke architectuurprijsvragen vormt circulariteit een steeds belangrijker beoordelingscriterium. Hierbij wordt circulariteit vaak gelijk gesteld aan herbruikbaarheid.
Gebouwen blijven echter lang in functie (gemiddeld 50 jaar). Door aangescherpte functionele eisen is het moeilijk om veel technische bouwmaterialen (glas, baksteen, beton, staal en aluminium) één-op-één te hergebruiken. Deze materialen worden nu veelal gerecycled om de grondstoffen in de kringloop te houden. Recyclen is een slechte circulaire strategie.
Als hergebruik van materialen moeilijk is dan kan een verder vertraagde kringloop van gebouwen een circulair alternatief zijn. Van gebouwen zoals grachtenpanden met lange levensduren is de kringloop praktisch tot stilstand gekomen. De milieu-impact van de toegepaste materialen die mede wordt bepaald aan de hand van de gebruiksfase, is hierdoor laag.
Maar waarom weerstaan sommige gebouwen de tand des tijds, terwijl andere snel worden gesloopt?
In dit onderzoek wil het consortium de architectonische (esthetische en ruimtelijke) kwaliteiten van deze lang in functie zijnde gebouwen achterhalen en onderzoeken op welke manieren deze in nieuwe gebouwen vertaald kunnen worden. Architectuur kan op deze manier een circulaire betekenis krijgen. Er kunnen gefundeerdere ontwerpbeslissingen worden genomen.
In dit onderzoek staan workshops met de deelnemende architectenbureaus centraal. Hierin moeten architectonische strategieën gegenereerd worden voor gebouwen met extreem lange levensduren. Dit gebeurt aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: Op welke wijzen kan architectuur de circulaire waarden van gebouwen en de toegepaste materialen verhogen?
Naast deze architectonische strategieën zal dit onderzoek resulteren in randvoorwaarden om de functionele levensduur van gebouwen (thermische kwaliteiten gevel, flexibiliteit indeling et cetera) te verlengen. Zij zullen de basis vormen van een RAAK-MKB subsidieaanvraag die volgend jaar wordt ingediend.