EXCHANGE - Hefboom naar een Nieuwe economie

Om Brede Welvaart te realiseren zijn fundamentele veranderingen nodig in de economie. Organisaties en
mensen zijn op zoek naar mogelijkheden om zelf bij te dragen aan deze systeemverandering. Partijen als
MVO Nederland, Boijmans van Beuningen en Buitenplaats Brienenoord in Rotterdam zijn op zoek naar
methodieken om mensen handelingsmogelijkheden te geven in die verandering. Hoe kun je in het klein
bijdragen aan een verandering van iets zo allesomvattend en abstract als de economie?
De lectoraten Economy in Common (Avans) en Artistic Connective Practices (Fontys) en
changemaker/dansgezelschap The100Hands ontwikkelden een lecture performance over patronen van
uitwisseling - Exchange - in de economie. Publiek en deelnemers gaven aan dat de voorstelling hen bewust
maakte van vanzelfsprekende patronen van economische uitwisseling en de effecten daarvan op henzelf en
de samenleving.
De combinatie van denken, doen en verbeelden zorgt voor een doorleefde ervaring van wat anders kan,
volgens een deelnemer aan de lecture performance in de Verkadefabriek, 's-Hertogenbosch: “Door
tegelijkertijd aan bewustwording en herontwerp te werken, blijf je uit de machteloosheid die bewustwording
alleen soms teweeg brengt.”
Op basis van de vraag van de partners en de ervaringen van het publiek van de voorstelling willen we de
lecture performance doorontwikkelen tot een methodiek die changemakers kunnen gebruiken om mensen
en organisaties agency te geven in de transitie van de economie richting Brede Welvaart. Deze methodiek -
een vorm tussen lezing, presentatie, verhalen, debat, workshop, beweging en collectieve reflectie - laat
mensen en organisaties door ervaring, verbeelding en reflectie het systeem tegelijkertijd begrijpen én
veranderen. Het geeft hen perspectief en handelingskracht om op kleine schaal in hun eigen omgeving
verandering in gang te zetten, te versterken of te versnellen.

De methodiek is opgebouwd rond drie verweven onderdelen:
1. een persoonlijk, belichaamd verhaal,
2. een oefening in denken, doen of verbeelden,
3. een gezamenlijke dialoog.
In EXCHANGE onderzoeken we hoe kunstenaars en change-makers andere vormen van waardeuitwisseling kunnen ervaren en verbeelden dan de gangbare monetaire transactie. We ontwikkelden een methodiek die mensen ondersteunt om via artistieke interventies – met uitwisseling als uitgangspunt – bewustwording en handelingsperspectief te ontwikkelen.
Daarmee draagt deze methodiek bij aan het vormgeven van een economie die Brede Welvaart ondersteunt als een ruimte van onderlinge zorg (mutual care) en wederkerigheid De methodiek bestaat uit een opbouw van modules in drie meer of minder verweven activiteiten in wisselende volgorde:
(1) een persoonlijk, belichaamd verhaal,
(2) een oefening waarin deelnemers denken, doen of verbeelden, en
(3) een gezamenlijke dialoog.
Binnen dit kader werkten we een serie voorbeeld modules uit waaronder: Fractal-inleiding, Ritueel van erkenning, Exchange als een ritmische gedicht, De Fiets (luisteren met het hele lichaam), Rode Knoop (object-object relatie), De Pen (mens-object), Objecten van inspiratie (lemniscaat, statue, booklet, pen…), De Boom (mens-natuur), Herbie Hancock (co-creatie,
vertrouwen en verantwoordelijkheid), Marktplaats en De Oogst (Rijk A4-reflectie, elfje, associatief schrijven). Deze modules zijn voorbeelden: in de methode wordt expliciet uitgelegd hoe nieuwe interventies ontworpen kunnen worden.
De methodiek en de modules zijn in een iteratief proces ontwikkeld, samen met de partners in het consortium en tijdens conferenties en workshops. In dat proces werden de modules vier keer generiek ingezet (≈ 70 deelnemers: studenten, buurtbewoners, kunstenaars en sociaal/duurzaam ondernemers) en een keer op maat toegepast: bij Depot Boijmans (kunst en
waarde).
De methodiek, theoretische achtergronden en documentatie worden gebundeld in een openaccess publicatie/tentoonstelling op Research Catalogue, inclusief beeldmateriaal (eerste versie wordt half juli en de finale versie in september afgesloten en online gepubliceerd). De resultaten zijn bewust kwalitatief en individueel gehouden: elke deelnemer bepaalt zelf wat waardevol is en wat een passende vervolgstap is. Juist deze openheid maakt de methodiek geschikt als uitnodiging tot collectieve beweging zonder vooraf vastgelegde criteria.