© 2024 SURF
Door de toegenomen concurrentie en commercialisering in de mediasector, is de journalistiek meer dan ooit genoodzaakt om het publiek centraal te stellen. Tegelijkertijd wil het publiek geïnformeerd worden over onze complexe samenleving. Journalistieke organisaties zoeken naar nieuwe manieren het publiek te informeren en experimenteren daarom met nieuwe verhaalvormen en technieken. Een voorbeeld daarvan is immersieve journalistiek, ook wel bekend als ‘onderdompeljournalstiek’. Door de inzet van technologieën (zoals 360-graden video, augmented en virtual reality), nieuwe vormen van narratieve en interactieve elementen, is het idee dat het publiek deel uitmaakt van een verhaal in plaats van het alleen te aanschouwen. Het lectoraat Kwaliteitsjournalistiek in Digitale Transitie heeft, in samenwerking met de NOS, KRO-NCRV, VPRO, NTR, Stichting Beeld en Geluid, de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Wenen twee jaar lang onderzoek gedaan om de volgende hoofdvraag te beantwoorden:
Op welke wijze ervaart het publiek immersieve journalistiek en welk effect heeft dat op de publieke functie van journalistieke organisaties?
Ter beantwoording van deze deelvraag zijn een literatuurstudie (o.a. cyberpsychologie, filmstudies en human computer sciences) en inhoudsanalyse uitgevoerd om te achterhalen wat immersieve journalistiek precies is. Hieruit blijkt dat een journalistiek verhaal drie immersieve ingrediënten kan bevatten. Ten eerste kan de technologie ervoor zorgen dat de gebruiker wordt ondergedompeld in een verhaal, bijvoorbeeld door het gebruik van Virtual Reality of 360-gradenaudio. Ten tweede kan het narratief kan de gebruiker onderdompelen door hem het verhaal in eerste persoon te laten ervaren, in plaats van in derde persoon. De gebruiker is dan dus zelf een karakter in het verhaal, in plaats van enkel een observant, zoals in traditionele journalistieke verhalen. En ten slotte speelt ook interactie een belangrijke rol in de immersiviteit van een verhaal. Hoe meer interactie-opties een verhaal heeft, hoe meer de gebruiker het gevoel heeft erin ondergedompeld te worden. Deze ingrediënten kunnen volgens de literatuur tezamen leiden tot het gevoel aanwezig te zijn in de virtuele wereld (presence), meer emotionele betrokkenheid en beter begrip over het verhaal.
Met behulp van de inhoudsanalyse en de interviews met makers en experts, is een typologie opgesteld die de bestaande immersieve journalistieke producties onderverdeelt in vier subtypen. Elk van deze subtypen heeft een ander doel: het observeren van een locatie, het observeren van een verhaal, het verkennen van een verhaal of het deelnemen aan een verhaal. De immersieve ingrediënten worden in ieder van de subtypen anders ingezet, variërend van weinig tot veel interactiemogelijkheden, van traditionele tot geavanceerde technologie, en van een ervaring in derde persoon tot in eerste persoon.
Vervolgens zijn vier experimenten afgenomen bij ca. 350 deelnemers om te achterhalen wat de effecten zijn van elk van de immersieve elementen. Hoewel immersieve technologie niet direct tot meer emotionele betrokkenheid en leidt, doen interactie en immersieve narratieve elementen dat wel. Emotionele betrokkenheid leidt bovendien tot meer begrip in de vorm van empathie. Het goed is om als maker dus verder te kijken dan immersieve technologie en juist ook immersieve narratieve of interactie-elementen in te bouwen in een immersief verhaal om complexe onderwerpen begrijpelijk te maken.
Ten slotte zijn vier focusgroepen georganiseerd om inzicht te krijgen in het gebruikersperspectief. Veel deelnemers delen zorgen over fake news en de vertrouwenscrisis in de journalistiek. Met name interactie-elementen helpen volgens hen om de betrouwbaarheid van de journalistiek te vergroten, omdat het de gebruiker de kans geeft om zelf ‘op onderzoek uit te gaan’. Immersieve verhalen kunnen dus ook op die manier bijdragen aan de publieke functie van de journalistiek. En waar de meningen over de geslaagdheid van verschillende immersieve producties uiteenlopen, kunnen vrijwel alle deelnemers het waarderen als journalisten experimenteren met nieuwe verhaalvormen. Dit wordt vaak als onderdeel van de publieke taak gezien.
Het doel van het onderzoeksproject Immersieve journalistiek en het Betrokken Publiek is om samen met publieke mediaorganisaties en drie kennisinstellingen meer inzicht te krijgen in hoeverre emotionele betrokkenheid van nieuwsconsumenten bij journalistieke producties van invloed kan zijn op de publieke functie van journalistieke organisaties.
Het overdragen van informatie aan burgers en het duiden van gebeurtenissen en ontwikkelingen in de samenleving is een kerntaak van de journalistiek. Publieke mediaorganisaties moeten tevens hun specifieke publieke functie waarmaken. Tegelijkertijd is door de toegenomen concurrentie en commercialisering in de mediasector, de journalistiek nog meer genoodzaakt het publiek centraal te stellen en zoeken journalistieke organisaties naar nieuwe manieren om de mediaconsument aan zich te binden. Zij zoeken daarom naar nieuwe technieken en vormen van journalistiek. Een vorm is immersieve journalistiek. Via immersieve journalistieke technieken zoals 360-graden video, augmented reality en virtual reality gaat het publiek als het ware deel uitmaken van een verhaal in plaats van het alleen te ‘ondergaan’. Hierdoor zouden gebruikers meer emotioneel betrokken worden bij nieuws, waardoor de media hun publieke functies (beter) kunnen waarborgen. Of immersiviteit de betrokkenheid van het publiek daadwerkelijk vergroot en of emotionele betrokkenheid ook bijdraagt aan de informatieve - en duidingsfunctie van de journalistiek is echter de vraag. Onderzoek naar immersieve technieken in de journalistiek is nu nog grotendeels gericht op de productiekant en op de narratieve elementen van dergelijke media-uitingen. Er bestaat nog weinig kennis over de ervaring van de gebruiker en welke impact immersiviteit heeft op kennisoverdracht. Veel publieke media-organisaties experimenteren met immersieve journalistiek, maar worstelen met de vraag of ze daarmee hun publieke functie kunnen waarmaken.
Dit onderzoek biedt een nieuw perspectief op de ervaringen van de huidige mediaconsument en de rol die emotie speelt bij immersieve journalistieke verhalen. Volgens de werkveldpartners is er in het werkveld veel behoefte aan publieksonderzoek, waarna praktische tools ontwikkeld kunnen worden.