Inzoomen op de ethiek en de praktische wijsheid van de leider

“ The Voice beerput” (Volkskrant, 2022), ziekmakende werkcultuur DWDD (Telegraaf 2022) , “Er ligt een deken van angst over IT bedrijf Centric” (Financieel Dagblad, 2022), zo maar een aantal bedrijven die afgelopen jaar in het licht kwamen vanwege een onveilige en/of verziekte werkcultuur. In veel journalistieke artikelen hieromtrent werd de rol van de leider breed uitgemeten. Niet zonder reden, want leiders spelen een spilfunctie waar het gaat om het scheppen van een veilig werkklimaat.
Ondanks dat een groeiend aantal leiderschaps-en managementprogramma’s aandacht besteedt aan goed leiderschap, een gezonde werkcultuur of een vruchtbaar werkklimaat, is er nog beperkte kennis omtrent het uitdragen van zogeheten ‘ethisch leiderschap’ zowel in de organisatie als extern via media-uitingen en interviews. In Moreel Leiderschap schetst voormalig ombudsman Brenninkmeijer hoe leiders niet zelden valse berichten via journalistieke uitingen verspreiden en zo het morele kompas van een organisatie en het ethos van de leider vertroebelen.
De link tussen ethisch leiderschap in relatie tot media-uitingen is echter spaarzaam onderzocht. Dat is opmerkelijk daar van veel leiders steeds vaker een po-actieve houding naar de media gevraagd wordt en daarnaast veel misstanden omtrent leiderschap via de media wordt geagendeerd. Kennis omtrent de manieren om goed leiderschap over te dragen ontbreekt, terwijl die juist van pas kan komen om handelingsperspectieven te bieden voor het beter agenderen van ethisch leiderschap.
In dit onderzoek zoomen we in op de rol van leiders in bedrijven die afgelopen jaren de door Intermediair samengestelde top 10 aanvoerden van beste werkgevers. Middels een discoursanalyse kijken we naar de visuele en verbale middelen om ethisch leiderschap uit te dragen. Wat zijn de handelingsrepertoires van leiders waar het gaat om in-en externe communicatie van de organisaties die afgelopen jaren goed scoren vanwege een gezond en vruchtbaar werkklimaat? Hoe kunnen we inzichten hieromtrent meenemen voor het vormgeven van toekomstig leiderschap?

In dit project hebben we gekeken hoe ethisch leiderschap zich manifesteert en aan welke kenmerken een ethisch leider voldoet. Het project betreft een samenwerking van vier lectoraten (twee van Fontys, een van de HAN en een van Saxion), waarvan we de expertise optimaal hebben ingezet met vier lectoren en vier onderzoekers. De collega’s van Fontys Journalistiek hebben een compacte media-analyse uitgevoerd om te kijken óf, en in hoeverre ethisch leiderschap in talkshows naar voren komt. Daarbij bleek een opvallend genderverschil: waar mannen meer op expertise worden bevraagd, komt bij vrouwelijke gasten de human interest-factor vooral aan bod. Vervolgens hebben we vanuit de drie andere betrokken lectoraten een aantal interviews gehouden met mensen die ons als ethische leiders waren aangereikt (vanuit de partners en vanuit ons eigen netwerk). Daarbij hebben we zowel uit de publieke als uit de private sfeer respondenten gehad, en van organisaties die qua schaalgrootte verschillend waren. De gesprekken leverden boeiende uitkomsten op, zoals dat ethische leiders zich primair ‘tussen’ in plaats van ‘boven’ hun mensen opstellen en vaak het ‘wij’ benadrukken. Ze zijn aanspreekbaar op hun (voorbeeld)gedrag en durven ook anderen aan te spreken. Ze hebben een sterk ethisch kompas en gebruiken dat ook, zetten een duidelijke koers uit en tonen zich maatschappelijk betrokken. Ze redeneren vanuit vertrouwen en denken in mogelijkheden. Fouten maken mag, niemand is perfect. Hier waren er geen opvallende genderverschillen. Opmerkelijk vaak noemden ze hun eigen ouders - en specifiek hun moeders – als grote voorbeeld. Ook hebben ze van hun eigen leidinggevenden veel geleerd, mede omdat die bereid waren om hun uitdagingen open te delen.