Over de grens! Een participatief actieonderzoek naar het belang van interprofessioneel samenwerken aan burgerschapsvorming binnen het sociaal-educatief domein.

Basisscholen worstelen met de invulling van burgerschapsonderwijs. Omdat zij niet goed weten wat er wordt verwacht, is de doelgerichtheid van hun lessen beperkt. Sociale en maatschappelijke vorming vindt echter niet alleen op school plaats. Ook op de sportclub, de opvang, thuis en op straat leren kinderen over democratie en samenleving. Welzijnswerkers en pedagogisch specialisten spelen daarbij een belangrijke rol. Als scholen hun burgerschapsonderwijs samen met deze professionals vormgeven, kunnen zij expertise delen om de complexe maatschappelijke vraagstukken van deze tijd samen te beantwoorden. Maar interprofessioneel samenwerken gaat niet vanzelf. In het tweejarige onderzoeksproject ‘Over de Grens!’ keken onderzoekers van de Hogeschool Utrecht naar de samenwerking tussen educatieve, pedagogische en sociale professionals in vier Amersfoortse wijken, om te achterhalen wat die kunnen doen om grenzen tussen hun disciplines te overbruggen.

Over de Grens! liet zien dat professionals uit het educatieve, pedagogische en sociale domein soms moeite hebben om samen te werken rond burgerschapsvorming en handelingsverlegen zijn: zij nemen bijvoorbeeld niet snel de stap om elkaar te bevragen of interacties aan te gaan die plaatsvinden buiten hun eigen domein. Dat is niet vreemd; in hun opleiding en professionalisering is nog weinig, of gefragmenteerd, aandacht voor interprofessioneel samenwerken. Belangrijke inzichten uit de leertheorie ‘boundary crossing’ om interprofessioneel samenwerken te stimuleren, werden daarbij niet structureel gebruikt. Over Grens! heeft stappen gezet in het bevorderen van interprofessioneel samenwerken. De resultaten van het onderzoek krijgen hun doorwerking in het vervolgproject ‘Bruggenbouwers & Grensverleggers’, waar, door middel van een professioneel leernetwerk, de opgedane onderzoekskennis rond interprofessioneel samenwerken en theoretische inzichten van boundary crossing in het herontwerp van de opleidingspraktijken van toekomstige leerkrachten, pedagogische professionals en sociaal werkers wordt meegenomen. Zo kunnen deze professionals van de toekomst straks gemakkelijker de grenzen overbruggen in hun samenwerking aan, onder andere, de burgerschapsvorming van de kinderen met wie zij samen werken

Burgerschapscompetenties, gericht op het actief mee kunnen doen met en het betrokken voelen bij de samenleving, zijn cruciaal om oplossingen te vinden voor (maatschappelijke) kwesties zoals de afwezigheid van een veilig pedagogisch klimaat in de wijk en een toenemende segregatie doordat niet alle ouders gebruik kunnen maken van sociaalpedagogische voorzieningen. Ondanks dat burgerschapsonderwijs wettelijk verplicht is, wijst de Onderwijsinspectie (2020) op de beperkte doelgerichtheid op veel scholen, veroorzaakt doordat scholen onvoldoende weten wat goede invullingen zijn. Daarbij komt dat de complexiteit van maatschappelijke kwesties beïnvloed wordt door factoren die niet alleen in de school, maar ook in de omgeving van de school (i.e. thuis en de wijk) plaatsvinden. Burgerschapsvorming zou dus vanuit meerdere perspectieven, interprofessioneel, moeten worden bekeken en opgepakt door verschillende professionals in het sociaal-educatieve domein. Een welzijnswerker is een professional in het sociale domein die, net als leraren, kinderen begeleidt met het vormgeven van burgerschap. Ondanks dat professionals in zowel het educatieve als het sociale domein actief bezig zijn met burgerschapsvorming bij kinderen geven zij en de organisaties waarin zij werkzaam zijn aan onvoldoende geëquipeerd te zijn om op effectieve wijze interprofessioneel met elkaar samen te werken aan burgerschapsthema’s.
Het doel van dit onderzoeksproject is om een aanpak te ontwikkelen om het interprofessioneel samenwerken aan burgerschapsvorming te bevorderen. Deze aanpak wordt in co-creatie, met leraren basisonderwijs, welzijnswerkers, opleiders en studenten ontwikkeld en gedurende het onderzoeksproject direct geïmplementeerd in het opleidings-en professionaliseringsaanbod van (toekomstige) leraren basisonderwijs en welzijnswerkers.
Dit onderzoek zal uitgevoerd worden in Amersfoort, in samenwerking met het ABC-netwerk, een samenwerkingsverband van professionals uit het onderwijs, welzijnsorganisaties en de gemeente. De onderzoeksmethode die in dit onderzoeksproject wordt gehanteerd is participatief actieonderzoek; samen met studenten, opleiders en professionals wordt gezocht naar de beste aanpak om verandering te bewerkstelligen in de (opleidings)praktijk van leraren en welzijnswerkers.