Samen ondermijning aanpakken in de buurt

Zoals bij zo veel overheidstaken, zijn burgers ook in de veiligheidszorg een belangrijke en onmisbare
partner. In de preventie en aanpak van ondermijning is de rol van burgers echter helaas vaak nog
onderbelicht. Niet alleen als informatiebron zijn burgers ongeëvenaard; ook de manier waarop mensen zich
verhouden tot hun eigen ruimte, de openbare ruimte en tot elkaar vormt een belangrijke factor in de
bestrijding van ondermijnende criminaliteit. Spreken mensen elkaar aan op gedrag dat niet de haak is of
lijkt? Bespreken zij dat met elkaar, met een relevante professional, of kijken zij weg? En als mensen
handelen of het handelen juist nalaten, met welke drijfveren doen ze dat? Dit onderzoeksproject start bij de
signalering van uiteenlopende drijfveren van mensen om wel of niet te handelen en de constatering dat er
een gedifferentieerde aanpak nodig is om verschillende groepen mensen met verschillende drijfveren in
beweging te krijgen.
Als startpunt is het segmentatiemodel van maatschappelijke betrokkenheid van Citisens gebruikt1 waarin
burgers zijn gecategoriseerd in acht profielen, op basis van hun houding en voorkeuren waar het gaat om
betrokkenheid, vertrouwen en participatie. Van elke gemeente in Nederland is op buurtniveau bekend welke
profielen daar dominant aanwezig zijn. Omdat deze profielen zijn geënt op algemene maatschappelijke
betrokkenheid, vertrouwen en participatiebereidheid, was het van belang om te weten of deze categorisering
op dezelfde wijze toepasbaar is wanneer wordt ingezoomd op betrokkenheid en participatiebereidheid in het
veiligheidsdomein. Daartoe is een raadpleging uitgezet onder het landelijke Citisens-panel, met vragen over
veiligheidsbeleving, mening over toelaatbaarheid van criminele activiteiten, normvastheid en meldgedrag.
Hieruit is gebleken dat er specifiek op deze thema’s een clustering van profielen optreedt.
Op basis van deze inzichten, gecombineerd met inzichten uit literatuurstudie, kwalitatieve voorverkenning in
de onderzoeksgebieden en panelgesprekken met respondenten uit verschillende profielen, is een
gedifferentieerde communicatiestrategie ontworpen, met daarin interventies op maat, toegesneden op de
verschillende profielclusters. Deze gedifferentieerde interventies per profielcluster worden getoetst in het
onderzoeksgebied, waar relevant toegespitst op de lokale context.

SAMEN ONDERMIJNING AANPAKKEN IN DE BUURT
Communicatie als sleutel voor participatie
Ondermijning is een probleem waar gemeenten en hun partners maar moeilijk grip op krijgen. Georganiseerde misdaad heeft aanzienlijke invloed op de directe leefomgeving van burgers. De productie van en handel in hennep en chemische drugs tasten de leefbaarheid in wijken en buurten aan. Sommige burgers zijn er afhankelijk van, anderen zijn slachtoffer, passief betrokken zonder er tegenin te durven gaan, of bang om in hun eigen woonomgeving over straat te gaan. De overheid heeft weinig grip op deze ontwikkelingen en de meldingsbereidheid is laag, mede uit angst en door een gebrek aan vertrouwen dat de overheid er adequaat op reageert. Ondertussen ontstaat een parallelle samenleving waar criminelen het als wijkkoningen voor het zeggen hebben, traditionele taken van de overheid overnemen en de ontstane neerwaartse spiraal versnellen.
Dit onderzoek richt zich op de vraag van gemeenten naar verbetering van de relatie tussen burger en (lokale) overheid, door samenwerking te faciliteren in de aanpak van leefbaarheid in dergelijke buurten. In fieldlabs die in verschillende gemeenten worden ingericht ontwikkelen onderzoekers, studenten en professionals samen oplossingen, die in de praktijk worden getest. Onderzocht wordt welke mechanismen in een wijk werkzaam zijn en aan welke hulp burgers behoefte hebben, waarna experimenten worden opgezet om via gerichte communicatie burgers te betrekken en vertrouwen te geven. Voor gemeenten wordt verkend hoe zij het vertrouwen van burgers kunnen verbeteren en borgen. De bereidheid van burgers om te participeren in mogelijke oplossingen en om te melden zal hierdoor worden vergroot.
De resultaten van het onderzoek worden vertaald naar concreet handelingsperspectief voor professionals en gepubliceerd in open access journals, handleidingen voor de praktijk en onderwijsmodules. Het onderzoek is ingebed binnen het lectoraat Ondermijning, i,s,m, de lectoraten Digitalisering & Veiligheid en Recht & Veiligheid, van Avans Hogeschool.