In dit boekje wordt wijkontwikkeling geplaatst in de betekenis van de buurt voor ontwikkeling van bewoners. Er worden vier typologien onderscheiden: de leefbaarheidsklant, de communitybewoner, de woonpassant en de thuisbasisbewoner.Dit wordt verbeeld in een buurtbindingsmatrix. Vanuit het perspectief van de bewoners wordt het belang van de buurt voor hun eigen ontwikkeling (behoeftenloopbaan)beschreven.
Stedelijke vraagstukken zijn van alle tijden, maar de laatste jaren staat vooral de vraag centraal wie de stad gaat vormgeven. Gebeurt dat op dezelfde manier als in de afgelopen zestig jaar waarbij de traditionele partijen, zoals gemeenten, corporaties en ontwikkelaars het voortouw nemen? Partijen die van bovenaf en met behulp van vooral statistieken en wensbeelden de ruimte en de samenleving proberen te ordenen? Of ontstaat er een nieuw stedelijk speelveld waarin deze wensbeelden van beleidsmakers meer wordt verweven met de behoeften, ervaringen, potenties en initiatieven van burgers en nieuwe stadsmakers? In de publicatie 'Op zoek naar nieuwe verhoudingen' van de Haagse Hogeschool (Lectoraat Grootstedelijke Ontwikkeling) beschrijf ik op basis van mijn eigen observaties en ervaringen de zoektocht van partijen naar deze nieuwe rol- en taakverdeling. In dit artikel een samenvatting en verwijzingen naar leestips.
LINK
Straat aan Zet (SAZ) is een interventie die in 2003 en 2004 gepleegd is in Woensel West, in het kader van de voorbereidingen op de integrale wijkvernieuwing in die wijk. SAZ is een eigen variant gebaseerd op de ABCD ideologie geïnspireerde Grants for Blocks. In een notendop: stel een premie beschikbaar die bewoners activeert in het samen werken aan de leefbaarheid en de sociale relaties in de straat. In die aanpak werkt een professional, in dit project een opbouwwerkster van Loket W, in principe door te faciliteren. En ondersteunend voor straten die wel willen maar het zelf (nog) niet voor elkaar krijgen. Fontys heeft gedurende anderhalf jaar dit project intensief gevolgd. Door zitting te nemen in de klankbordgroep, maar vooral veel mee te kijken met de uitvoerende opbouwwerkster Lilian Spaninks. Soms van een afstand, meestal van dichtbij. Met inzicht in alle verslagen en registraties van het project, en de twijfels, dilemma's en talenten van de opbouwerkster. Dit heeft geleid tot een methodiekbeschrijving van SAZ. Welke stappen dragen bij aan een succesvolle interventie, en welke niet. Kun je met deze beschrijving in elke wijk aan de slag? Wat zijn lessen voor de toekomst? Maar ook: wat vraagt dit van de agogische professional? Hoe verhoudt het werken aan zelfredzaamheid zich tot van tevoren opgestelde resultaten? Tot hoever ga je met je interventies ten aanzien van zelfredzaamheid? En, welke professionele competenties zijn doorslaggevend in dit project. Een methodiek in het agogisch werken is geen gebruiksaanwijzing van de IKEA, of een receptenboek van Jamie Oliver. In de uitvoering maakt de professional honderden keuzes op verschillende niveaus; hoe zien die er uit, en wat zijn de effecten? Hoe zit het met het aansturingveld? En hoe ga je om met de kritiek dat er alleen maar barbecues worden bedacht door bewoners? Ga je dan inzetten op theatersport, meespeeltoneel, huiskamerconcerten, poweryoga, of . blijf je geloven in het succes van de vleesgrossier?
Gemeente Arnhem heeft als doel geformuleerd dat alle wijken klimaatneutraal moeten zijn voor 2050. Voor de wijk Elderveld-Noord is de uitdaging om een duurzame aardgasvrije energie-infrastructuur te ontwikkelen, bestaande woningen te verduurzamen én energielasten voor huurders gelijk te houden. Deze uitdaging is niet alleen technologisch, maar ook sociaal-maatschappelijk complex. Naast energetische verbetering en gebruik van circulaire materialen gaat het ook om een gezonde en leefbare omgeving voor een zich veranderende populatie met een eigen economische contextkenmerken. De wijk Elderveld-Noord is als proeftuin gestart om deze transitie vorm te geven vanuit technologisch perspectief. De vraag bleef: hoe kan de sociale kant van samenwerking, participatie en implementatie hierbij worden ingevuld in een dynamisch leerproces? Via een proces van vraagarticulatie met de stakeholders in deze proeftuin is de praktijkvraag ontstaan hoe een actieve ontwerpgerichte en lerende gemeenschap te realiseren, waarbij een cocreatieproces tot een integrale, succesvolle energietransitie leidt. Vanuit deze praktijkvraag is de volgende onderzoeksvraag ontstaan: Op welke wijze kan een transdisciplinaire lerende gemeenschap worden gevormd die zich richt op meervoudige waardecreatie voor het aardgasvrij maken van de Arnhemse wijk Elderveld-Noord en hoe kan dit proces leiden tot de ontwikkeling van een lerende aanpak zodat in andere wijken van Arnhem hier ook mee gewerkt kan worden? Het beoogde resultaat is transformatieve kennisontwikkeling met een lerende gemeenschap ter ondersteuning van de energietransitie in de pilotwijk Elderveld-Noord, leidend tot een participatieve lerende aanpak voor energietransitie in andere wijken: De Arnhemse Lerende Aanpak. Dat vergt een systeemgerichte, transdisciplinaire opzet. De vraag is hoe we die cocreatie vormgeven en welke lessen we daaruit leren in een transdisciplinaire aanpak van integrale wijkvernieuwing. De beoogde impact van dit onderzoek is dat lerende gemeenschappen van publiek-private samenwerkingen voor de wijkgerichte energietransitie in hoge mate zullen bijdragen aan gezonde en klimaatneutrale wijken in Arnhem en in Nederland.
Vanuit het lectoraat is in 2020 de Innovatiewerkplaats (IWP) Gezonde Stad opgericht. Doel van dezeinnovatiewerkplaats is dat (docent-)onderzoekers en studenten samen met overheden,kennisinstellingen, bedrijven, organisaties en stadsbewoners onderzoeken hoe de leefomgevinggezonder kan worden ingericht. Ook wordt onderzocht hoe de verschillende partijen bij het gezondermaken van de leefomgeving kunnen samenwerken. Roya Shokoohi en Otto Lussenburg, beidendocent-onderzoeker aan de Hanzehogeschool, zijn de projectleiders van deze IWP. Ook de lectorGezonde Stad is hier nauw bij betrokken. De IWP staat open voor studenten van allerleistudierichtingen uit zowel het fysieke als het sociale domein.Sinds begin 2021 wordt vanuit de IWP Gezonde Stad onderzoek gedaan in de Indische Buurt en deHoogte, twee wijkvernieuwingswijken met een groeiende tweedeling op het gebied van onderwijs eninkomen, gezondheidsverschillen tussen arm en rijk, eenzaamheid en weinig sociale cohesie. Veelkinderen groeien op in armoede, bewegen te weinig en hebben overgewicht, en dit geldt ook voorveel volwassenen. Daarom wordt onderzocht hoe de inrichting van de fysieke leefomgeving ertoe kanbijdragen dat kinderen en volwassenen meer gaan spelen, bewegen en ontmoeten. Vanaf de startvan de IWP is veel geïnvesteerd in het opbouwen en onderhouden van relaties met allerlei partijen,zoals het gebiedsteam, scholen, woningcorporaties, bewoners(organisaties) en het Floreshuis.Verder wordt bij de onderzoeksactiviteiten vanuit de IWP aangesloten op reeds bestaandeinterventies en plannen, zoals bijvoorbeeld met betrekking tot de herinrichting van hetMolukkenplantsoen, het vervangen van de riolering of het aanbieden van beweegactiviteiten (viaBslim, JOGG, verlengde schooldag, etc.). Ook wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van deresultaten van eerdere onderzoeken. De projectleider Wijkvernieuwing van de gemeente Groningen isde opdrachtgever voor de studentenprojecten.
De 21e eeuw is de eeuw van transformaties. Vooral in het maatschappelijk domein zijn momenteel veel vernieuwingsopgaven gaande, zoals in de jeugd- en gezondheidszorg, de stedelijke samenleving en het onderwijs. Transformaties kunnen worden gezien als vormen van vernieuwing en verandering waarbij de intentie is de oude situatie in zijn essentie te veranderen. Er is behoefte aan een nieuwe situatie waarin mensen vanuit vernieuwende zienswijzen, visies en waarden opereren en waarde creëren. Zulke transformaties zijn uitdagend, onder meer omdat de nieuwe situatie zich nog moet vormen. Mensen kunnen het ‘nieuwe en onbekende’ van nature niet zomaar verbeelden, laat staan omarmen. Een interessante ontwikkeling in dat licht is de opkomst van design thinking met als doel vraagstukken vanuit alternatieve zienswijzen te ‘ontknopen’ en te komen tot vernieuwende oplossingen. Zo’n oplossing is vaak een ontwerp (‘design’) die een concrete invulling van de nieuwe situatie kan zijn. Hoewel design thinking in toenemende mate wordt toegepast, vraagt transformeren om meer dan dat. Transformeren is mensenwerk en komt in essentie ook neer op vaardigheden als mensen inspireren, verbinden en mobiliseren. Om de nodige vernieuwingsopgaven in het maatschappelijk domein succesvol te realiseren, is het essentieel beter te begrijpen hoe zowel design thinking als de nodige verandervaardigheden elkaar kunnen versterken om het succes van een transformatie te vergroten. Het doel van deze postdoc is om hier meer inzicht in te krijgen. Vergelijkende case studies staan centraal om inzicht te krijgen in hoe transformaties succesvol kunnen worden vormgegeven en op welke manier design thinking en verandervaardigheden daarin bepalend zijn. Daarvoor worden twee succesvolle en een minder succesvolle case geselecteerd. Deze laatste contrasterende case helpt niet alleen om het empirisch bewijs voor succesbepalende factoren te vergroten, maar ook om aan de hand van ‘ontwerpgericht onderzoek’ bij te dragen aan het beter vormgeven van de transformatie van de minder succesvolle case.
