Deze paper geeft antwoord op de vraag welke betekenis toegang tot recht heeft in wetenschappelijke literatuur, hoe dit in de wet verankerd en in beleid vorm krijgt en hoe zich dit verhoudt tot andere landen. Daartoe wordt ook beschreven welke ontwikkelingen er zijn in de manieren waarop burgers toegang tot recht in praktijk (proberen te) realiseren. Het doel is inzicht te krijgen in de betekenis van toegang tot recht en ‘de staat van’ toegang tot recht in Nederland. De paper heeft de volgende structuur. Hij vangt aan met een verkenning van wetenschappelijke literatuur over de betekenis en het belang van toegang tot recht als ideaal in een moderne rechtsstaat. Dan een beschrijving van de juridische achtergrond en de ontwikkelingen in beleid. Er lijkt grote consensus over de wenselijkheid van toegankelijkheid van het recht voor burgers in algemene zin, maar er zijn recent veel wettelijke en beleidsmatige veranderingen doorgevoerd die invloed hebben op de toegankelijkheid van het recht. Ten slotte volgen enkele kritische kanttekeningen bij ontwikkelingen die deze toegankelijkheid beperken. Er zitten risico’s aan de huidige nadruk op (juridische) zelfredzaamheid van burgers in een complexe samenleving met zoveel regeldrukte als de onze.
Onze leefomgeving speelt een belangrijke rol in de ervaring van eenzaamheid, constateren Pauline van den Berg, senior onderzoeker bij Fontys Hogescholen, en Astrid Kemperman, hoogleraar bij Technische Universiteit Eindhoven. Met twee afstudeerders deden zij onderzoek.
LINK
Nederland is het enige land in Europa waar nieuwe wetten niet door de rechter aan de Grondwet worden getoetst. Om misstanden zoals het Toeslagenschandaal te voorkomen wil NSC, de partij van Pieter Omtzigt, dat Nederland een constitutioneel hof krijgt. Is dat een goed idee?
LINK
Het functioneren van onze democratie, rechtsstaat en bestuur staat op dit moment hoog op de maatschappelijke en politieke agenda. De toeslagenaffaire, het gaswinningsdossier, de stikstofcrisis en andere kwesties hebben hier aan bijgedragen. Deze kwesties raken aan het legitieme gezag van overheden en versterkt het wantrouwen onder burgers. Het opkomend populisme draagt daar ook aan bij. Ook hebben we momenteel te maken met grote transities die ons bestuurlijk systeem van democratie en rechtsstaat uitdagen. We hebben daarom in Nederland een grote uitdaging om als bestuur samen met burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties de democratie nader vorm te geven en te onderhouden. Daarin zijn we al langer op zoek naar nieuwe, meer eigentijdse structuren en manieren van beleid maken, besluitvorming en samenwerking. Idealiter zijn die nieuwe verhoudingen tussen burger en bestuur meer horizontaal en sluit de overheid aan bij wat bottom-up vanuit de samenleving tot stand komt. Daarin is ruimte voor experimenten met nieuwe methodieken om burgers te bereiken en samen met burgers op te trekken. Op meerdere plekken in de wereld worden dit soort experimenten uitgevoerd. We hebben daarom ook baat bij internationale vergelijking en uitwisseling, van wat in de praktijk goed blijkt te werken. We willen als nieuw lectorenplatform bijdragen aan een dynamisch, behoorlijk en responsief bestuur in Nederland. Daarbij is naast de verbinding met praktijkpartners samenwerking met het onderwijs belangrijk. Het HBO leidt professionals op die in de toekomst het bestuur en de democratie mede vormgeven. We kunnen bijdragen aan de groeiende interesse hierin. Het thema Toekomstbehendig bestuur raakt de KIA’s in brede zin, omdat die KIA’s zijn opgezet vanuit de vraag van overheden om Nederland toekomstbestendiger te maken. Ook de Strategische Onderzoeksagenda van de Vereniging Hogescholen biedt voldoende aanknopingspunten
In een tijd waarin het vertrouwen van de samenleving in de rechtsstaat afneemt, is het meer dan ooit van belang dat de rechtspraak haar maatschappelijke relevantie vergroot door inclusief, toegankelijk en begrijpelijk te zijn voor iedereen. Zeker nu belangrijke vonnissen steeds vaker hun weg naar het nieuws vinden (denk aan de toeslagenaffaire, de avondklok en strafrechtprocessen rond criminelen als Taghi). Begrijpelijke vonnissen kunnen immers bijdragen aan het verhogen van bewustzijn onder burgers van norm-afwijkend gedrag en mogelijk een preventieve werking hebben. Het begrijpelijk en daarmee toegankelijk maken van de rechtspraak concentreert zich tot nu toe op onderzoek naar de tekstuele kenmerken van vonnissen. Om een antwoord te kunnen bieden op problemen rond de toegang tot recht, is echter een multidisciplinaire en innovatieve (mensgerichte) aanpak nodig die verder kijkt dan naar alleen tekstuele kenmerken. Legal design houdt zich bezig met het waarborgen van de toegang tot recht vanuit het perspectief van burgers en hun rechtsbehoeften. Daarom moet – naast begrijpelijke taal – ook naar de visuele communicatie binnen een vonnis worden gekeken. Visualisaties leiden immers tot een sneller en beter begrip van complexe informatie en kunnen daarom de begrijpelijkheid van een vonnis vergroten. Met dit exploratieve en iteratieve onderzoek wordt middels creatieve sessies en usability testing toegewerkt naar een prototype van een louter tekstueel vonnis (in begrijpelijke taal) en een prototype waarbij ook een visuele vormgeving is aangebracht. Van deze beide prototypes wordt de begrijpelijkheid kwantitatief gemeten door deze bij deelnemers van verschillende opleidingsniveaus te testen op tekstbegrip en responstijd. Zo kan worden vastgesteld of de visuele vormgeving van een vonnis voor de verschillende groepen deelnemers een significante meerwaarde heeft als het gaat om de begrijpelijkheid ervan, ten opzichte van een vonnis in alleen maar begrijpelijke taal.
Wat zijn de gevolgen van maatregelen die worden genomen in reactie op de corona-crisis? Wat is de impact hiervan op onze grondrechten en rechtsstaat? Op deze vragen gaan het lectoraat Toegang tot het Recht en Radio Rechtsstaat in tijdens deze Covid-19 podcastspecial. Ongedocumenteerden, de rechtsstaat en COVID-19 Welke rechten heb je als je geen verblijfsvergunning hebt? Hoe heeft deze groep met de pandemie en de maatregelen te maken gehad? We gingen erover in gesprek met Hidaya Nampiiima, actief op dit thema en zelf ongedocumenteerd en Savannah Koolen (oa Amsterdam City Rights en Here to Support). Coronaregels en mensenrechten Wat vinden mensenrechtenorganisaties en -bewegingen van de Coronaregels? Zijn ze kritisch? Wat vinden ze van de avondklok, de democratische controle en het vaccinatiepaspoort? In deze aflevering gaan we in gesprek met Monique Steijns, voorzitter van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) en Jurjen van den Bergh, directeur van DeGoedeZaak en politiek commentator. Covid-19 surveillance en je recht op privacy Moeten we nieuwe apps tegen Covid-19 gewoon accepteren? Zijn Nederlanders slechter in opkomen voor hun rechten op dit vlak dan burgers in andere landen? Hoe voorkomen we dat het nieuwe normaal een controle-samenleving wordt? Met Lotte Houwing (Bits of Freedom) en Dimitri Tokmetzis (De Correspondent, co-auteur van boek ‘Je hebt wél iets te verbergen') gingen we tijdens de eerste aflevering in gesprek over Covid-19 maatregelen en de potentiële gevolgen van digitale en/of biometrische surveillance voor databescherming en je recht op privacy. Toegang tot het Recht in tijden van coronacrisis Wat zijn de gevolgen van de corona-tijd voor rechtszekerheid en rechtsgelijkheid op lokaal niveau? Staat de toegankelijk van juridische hulp- en dienstverlening onder druk? Wat houdt dat recht precies in? Waarom is het belangrijk (ook voor de keurige gehoorzame burgers)? Met Sidney Smeets (strafrechtadvocaat bij Spong) en Quirine Eijkman (Lector Toegang tot het Recht bij de HU) gingen we in gesprek over de kwaliteit van ons rechtssysteem. Het recht op demonstratie in Coronatijden Ondanks (en soms zelfs door) de Corona maatregelen hebben we tal van demonstraties voorbij zien komen de afgelopen weken, van Black Lives Matter tot Viruswaanzin. Sommige werden toegestaan, maar de meeste werden beperkt of zelfs verboden. Met Jelle Klaas (co-host Radio Rechtsstaat en mensenrechtenadvocaat bij het PILP-NJCM) staan we hierbij stil. Deze aflevering is een aanvulling op de eerdere aflevering die we maakten met Jelle over het recht op demonstratie in het algemeen. Prijs Amsterdam Law Hub Deze podacstserie heeft in juni '20 een prijs gewonnen van de Amsterdam Law Hub (UvA), als beloning voor het initiatief van Radio Rechtsstaat om podcasts te maken over COVID19, de rechtsstaat en grondrechten. "Sinds de coronamaatregelen was het voor veel mensen, inclusief voor onszelf, onduidelijk hoe het nu precies zat met de rechtsstaat. Het leek ons daarom belangrijk om een paar specifieke afleveringen te maken die hierop ingaan", vertelt Jelle Klaas, presentator van Radio Rechtsstaat en mensenrechtenadvocaat.
