Hoe kunnen hogescholen en universiteiten profiteren van meer samenwerking en een hogere onderlinge personele mobiliteit? Wat zijn de kansen en tegen welke uitdagingen lopen onderwijsinstellingen op dit moment hierbij aan? Dat onderzochten de Hogeschool Utrecht en de Radboud Universiteit Nijmegen in opdracht van de sectorale arbeidsmarktfondsen Zestor en SoFoKleS
De groeiende bedrijfsomvang en duurzaamheidsuitdagingen maken een succesvolle bedrijfsovername complex. Ter ondersteuning is de regeling “duurzame bedrijfsovername” met een eerste (2019) en tweede (2022) indieningsronde in het regeerakkoord 2017 opgenomen. Fase 1 was vooral gericht op de zachte kant van agrarische bedrijfsovername en zij-instromers (= overnemer van buiten de familie). Voor fase 2 zijn vier thema’s/projecten gedestilleerd. Dit voorstel betreft 1 vd 4 projecten. Het doel van fase 2 is dat in elk van deze vier projecten het geheel aan gevormde adviezen uit alle projecten in de praktijk worden toegepast en getest. In dit project wordt het prototype bordspel ‘Om Tafel’, (analoge serious game uit fase 1) (door)ontwikkeld en gevalideerd met partners uit de praktijk. Families spelen in een veilige omgeving de veelal onbesproken aspecten en soms tegenstrijdige belangen van bedrijfsovername. De bordspeler ervaart tijdens het spelen het perspectief van andere familieleden in het overnameproces. Het project resulteert in een geconsolideerd bordspel, een basismodel en een specifieke versie voor zij-instromers, geschikt voor onderwijs en de beroepspraktijk. Onderzoeksvragen: Op welke manier kan/kunnen: • het bordspel ‘Om Tafel’ het beste doorontwikkeld worden als tool voor onderwijs, agrocoaches en voor zij-instromers? • Het bordspel ‘Om Tafel’ het beste geïntegreerd worden bij onderwijsinstellingen en de beroepspraktijk van de drie andere parallelle projecten binnen de regeling “duurzame bedrijfsovername”? • de eindproducten van alle vier bedrijfsovernameprojecten geïntegreerd worden in het onderwijs en de beroepspraktijk? Het consortium bestaat uit 4 hbo’s (penvoerder VHL, NHL Stenden, Windesheim, Hogeschool Utrecht), 2 mbo’s (Vonk College [voorheen Clusius], Terra College), agrocoaches/bedrijfsadviseurs, agrarische ondernemers, brancheorganisaties (LTO, NAJK) en de Rabobank. De hbo’s zijn leidend in de uitvoering en gebruiken andere partners om te valideren en te delen.
Bedrijfsovername is een belangrijke uitdaging voor de doorgaande ontwikkeling van agrarische familiebedrijven. De combinatie van steeds hogere bedragen, grote uitdagingen als het gaat om verduurzaming én een familiecontext met daarbij alle sociale interacties maakt het echt uitdagend. Het programma Living Labs voor Duurzame bedrijfsovername kende een eerste fase waarin de ervaringen van zes Living Labs is beschreven. In het huidige voorstel voor Fase 2 worden deze ervaringen, producten en inzichten verder doorontwikkeld voor zowel praktijktoepassing als voor het onderwijs. Dit wordt vormgegeven in 4 samenwerkende, regionaal opererende Living Labs. In voorliggend voorstel wordt de specifieke inbedding uitgewerkt van “Het Open Gesprek”. Centraal staat de vraag hoe kun je als familie een open gesprek voeren, als je allen ook emotioneel betrokken bent bij het proces? Het doel van Fase 2 is om adviezen en producten van de zes Living Labs uit Fase 1 te testen, te verrijken en toe te passen in het onderwijs en de beroepspraktijk. Het voorgestelde project kent 3 basis werkpakketten (WP-en) die ieder veelvoorkomende vormen van agrarische bedrijfsovername beschrijven, en 2 WP-en die verbinden en door ontwikkelen. WP1 richt zich op doorontwikkeling van instrumentarium die leunen op de basis ‘perspectiefwisseling’, middels het maken van een verdieping in de bedrijfslevensloop en de familiedynamiek en -verhoudingen. WP2 richt zich meer op de doorontwikkeling van het mkb familiestatuut naar een agro familiestatuut voor overnames binnen een familie met meerdere opvolgers in de agrarische sector. WP3 richt zich op het ontwikkelen van een handleiding voor matchmaking. In fase 1 zijn profielen beschreven voor zij-instromers. Deze criteria worden in dit WP verder aangescherpt voor de overdragers en overnemers in de agrarische sector om tot een goede match te kunnen komen. De twee overkoepelende WP-en over de vier bedrijfsovername projecten heen waarborgen de Verbinding (WP4) en de Doorontwikkeling naar praktijk en onderwijs (WP5).
Een bedrijfsovername in de land- en tuinbouw is succesvol wanneer het bedrijf na de overname een (ecologisch en economisch) duurzaam bedrijfs- en verdienmodel heeft, financieel gezond is en als de familieverhoudingen goed zijn (familiegeluk). Dat dit een complexe proces is, wordt duidelijk wanneer het proces van dichtbij wordt bekeken: het aantal betrokkenen en de vele besluiten die genomen moeten worden op financieel, juridisch, economisch, ecologisch, sociaal-emotioneel en familiair terrein maken het geheel complex. Binnen dit bedrijfsovernameproces spelen (familie)bedrijfsadviseurs een cruciale rol. Het belang van de best passende adviseur is duidelijk, maar hoe de rol er echt uitziet, is onduidelijk. Het huidige onderzoek geeft hier geen antwoorden op. In de psychologie vinden we een aantal aanknopingspunten, echter deze zijn (nog) niet verbonden met het onderzoek noch de praktijk van agrarische familiebedrijven en hun overnameproces. Doelstelling van dit project is met behulp van een helder beeld van de impact van de agrarische adviseur binnen het bedrijfsovernameproces van het familiebedrijf adviseurs van nu en in de toekomst (door)ontwikkelen en ondersteunen, zowel v.w.b. handelingsperspectief als ook gedragsverandering. Dit bereiken we door het doen van praktijkgericht onderzoek en het toetsen, verrijken en toepassen van de adviezen en producten uit fase 1. Het beoogde resultaat is een stevig netwerk van huidige bedrijfsadviseurs die gezamenlijk bewust zijn van de impact van hun rol binnen het complexe bedrijfsovernameproces en een duidelijke beschrijving van die rol welke gedragsverandering en handelingsperspectief biedt. Hierbij maken we gebruik van de adviezen en producten uit fase 1, zowel van de hogeschool Inholland als ook van de andere 5 hogescholen. Onder onze resultaten vallen ook kenniscirculatie met zowel de agrarische adviespraktijk, als het mbo en hbo onderwijs. De adviseurs van straks zitten nu in de (groene) schoolbanken. Zo verbinden wij niet alleen tussen de 4 projecten, maar ook tussen werkveld en onderwijs.
