Implementatiemodellen voor zorgtechnologie - gebruik in de praktijk

Adir Sasso, student Gezondheid en Leven aan de Vrije Universiteit Amsterdam, heeft in opdracht van lectorenplatform PIT onderzoek gedaan naar de bekendheid met en het gebruik van implementatiemodellen voor zorgtechnologie. In onderstaand artikel zijn de aanpak en resultaten beschreven.

Onderzoeksvraag

Welke implementatiemodellen voor zorgtechnologie zijn er, wat is de praktijkervaring in de zorg met deze modellen en wat hebben gebruikers nodig zodat deze ondersteunend zijn bij het implementeren van zorgtechnologie?

Desk research

Op basis van deskresearch heb ik een overzicht gemaakt van 23 modellen. Deze heb ik gecategoriseerd aan de hand van de classificatie van Nilson1 (2015) die onderscheid maakt tussen procesmodellen, determinanten frameworks, klassieke theorieën, implementatie theorieën en evaluatie frameworks. Daarbij heb ik op basis van literatuur enkele belangrijke kenmerken en thema’s meegenomen. Wat hier voornamelijk uit naar voren kwam is dat er veel overlap is tussen de modellen, ondanks dat de doelen van de modellen verschillen. Dit komt in de meeste gevallen doordat ze de zelfde theoretische onderbouwing hebben gebruikt voor het opstellen van de modellen.

Interviews

Om meer inzicht te krijgen in de kennis van en ervaring met implementatiemodellen heb ik elf respondenten geïnterviewd. Dit waren professionals die betrokken zijn bij de implementatie van zorgtechnologie binnen zorgorganisaties, vanuit leveranciers van zorgtechnologie en implementatieonderzoekers.

Uit deze interviews kwam voornamelijk naar voren dat het mee krijgen van personeel het lastigste aspect was. Het is voor de mensen die de technologie introduceren heel lastig om een cultuur van verandering te organiseren. Het personeel is vaak terughoudend en investeert weinig tijd om de technologie echt op te nemen in de dagelijkse werkwijze. Er waren daarentegen wel respondenten die aangaven een cultuur verandering te zien. Ook het personeel begon in te zien dat de druk te hoog wordt en dat technologie een oplossing kan zijn voor een stijgende zorgvraag en personeelstekorten.

Alle respondenten die bezig waren met het implementeren van technologie in een organisatie gaven aan dat de modellen niet toereikend waren om het proces volledig te begeleiden. Bij implementatie komen zo veel verschillende dingen kijken en lopen ze tegen zoveel verschillende problemen waarbij zij inschatten dat modellen hier bij niet kunnen helpen. Modellen worden ontwikkeld om voor verschillende zorgtechnologieën en contexten behulpzaam te zijn. Een nadeel hier van is dat de modellen als te vaag en te breed worden ervaren. Hierdoor verliest het model de diepgang die de praktijk aangeeft nodig te hebben. Vaak is er een extra stap nodig om de modellen te vertalen naar de casus die de professional heeft. Onderzoekers daarentegen maakten wel gebruik van de modellen bij het uitvoeren van implementatieonderzoek.

Ondanks het weinige gebruik van modellen kwam de werkwijze van de respondenten wel regelmatig overeen met wat de modellen omschreven. De respondentengaven aan dat modellen wel behulpzaam kunnen zijn voor onervaren professionals. Met name de procesmodellen kunnen voor deze groep professionals een handvat bieden en ze begeleiden in de eerste stappen van implementatie. Meer ervaren professionals zullen vaak al een werkwijze aangeleerd hebben door ervaring of van collega’s. Ervaren professionals geven daardoor ook aan dat ze daarom geen modellen gebruiken.

Een gevonden tegenstrijdigheid is dat sommige problemen die respondenten noemen terug komen in implementatiemodellen, zoals de beperkte bereidheid om huidige werkwijzen te veranderen. Dit is als barrière bij implementatie en er zijn diverse handreikingen om dit toch georganiseerd te krijgen. Toch gaven respondenten dat zij in algemene zin de modellen niet als behulpzaam zien voor de problemen in de specifieke casus.

En nu?

Dit onderzoek laat zien dat er een kloof wordt ervaren tussen wetenschap en de praktijk. Ook waar modellen worden gepresenteerd als een handreiking voor implementatie, geven professionals aan dat de modellen in de praktijk weinig toegevoegde waarde hebben. Het is belangrijk om te kijken wat nou echt de vraag is vanuit de praktijk en in hoeverre ze de modellen echt kennen of op de juiste wijze toepassen. Het is bij het ontwikkelen van modellen dus belangrijk naar de vorm, het ontwerp en de knelpunten die geadresseerd worden om bruikbaar te zijn in de praktijk. Modellen die zich focussen op de relevante knelpunten en daar praktische oplossingen bieden, zullen veel behulpzamer zijn voor professionals dan algemene modellen.

Ondanks de overlap tussen de knelpunten die professionals ervaren en thema’s beschrijven in de modellen, worden de modellen niet tot nauwelijks gebruikt. Verder onderzoek naar deze paradox zal nuttig zijn om wetenschap en praktijk dichter bij elkaar te brengen.

Het lectorenplatform PIT gaat in een werkgroep verder met de uitkomsten van dit onderzoek. Voor meer informatie en/of betrokkenheid bij het vervolg kun je terecht bij Sander Holterman (s.holterman@windesheim.nl) en het LinkedIn-profiel van PIT volgen (https://edu.nl/4u7hy)