De maatschappelijke lat ligt hoog, zowel op professioneel vlak als privé. Veel (jonge) mensen ervaren prestatiedruk en stress als ze niet voldoen aan bepaalde verwachtingen: je opleiding in één keer afronden; een baan vinden; een stabiele relatie hebben; kinderen krijgen; er goed uitzien. Maar wat als dit niet allemaal lukt? Kortom: wat als je niet voldoet aan het ‘perfecte plaatje’? Dr. ir. Anne Bonvanie, verbonden aan Hogeschool Saxion, deed onderzoek om dit soort taboes bespreekbaar te maken, en wel op een heel bijzondere locatie: festival de Zwarte Cross.
Wat je leest in dit artikel
In de taboetent op festival de Zwarte Cross werden bezoekers op speelse wijze uitgenodigd om naar hun eigen vooroordelen te kijken. Met het onderzoeksproject Het Perfecte Plaatje wilden onderzoekers van Hogeschool Saxion ze aanzetten tot een goed gesprek over het voldoen aan bepaalde maatschappelijke verwachtingen, en zo taboes blootleggen. Associate lector Anne Bonvanie was erbij en vertelt erover.
Over het onderzoek
Er is op festivals steeds vaker ruimte voor wetenschap, zo ook op de Zwarte Cross. Daar deed Anne Bonvanie, associate lector bij Hogeschool Saxion, onderzoek naar het bespreekbaar maken van moeilijke onderwerpen om zo bij te dragen aan het doorbreken van taboes. Het project Het Perfecte Plaatje onderzocht de verwachtingen die mensen van zichzelf en anderen hebben. Het probeerde vriendengroepen én vreemden aan het praten te krijgen door middel van een aantal spellen.
Anne Bonvanie is associate lector Ethiek & Technologie aan de Hogeschool Saxion. Eerder studeerde ze technische bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en specialiseerde ze zich in healthcare management. Haar promotieonderzoek richtte zich op de inzet van sensoren om mensen langer gezond te houden. Ook deed ze onderzoek naar de effecten van technologie op de autonomie van werknemers.
Bonvanie: “Bij Hogeschool Saxion hebben we met twee lectoraten een gezamenlijke onderzoekslijn: ontwerpen voor taboes. Dat doen we door laagdrempelig een nieuw onderwerp aan te snijden. Dat kan bijvoorbeeld door een klein (studenten)project. Zo proberen we een breed portfolio met onderzoek naar ontwerpen voor taboes op te bouwen. Samen met het lectoraat Industrial Design en Ethiek & Technologie wilden we onderzoeken hoe we beter kunnen praten over het thema ‘voldoen aan het perfecte plaatje’.”
We weten dat mensen veel druk ervaren; dat staat niet ter discussie. Maar vaak kijk je strenger naar jezelf dan naar een ander. Het onderzoeksproject Het Perfecte Plaatje wilde mensen uitnodigen om op een laagdrempelige manier moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken. In de taboetent werden ze uitgenodigd om drie spellen te spelen en zo het gesprek aan te gaan.
Wij willen mensen aanzetten tot een goed gesprek over het niet voldoen aan het ‘perfecte plaatje’. De maatschappij heeft hoge verwachtingen van ons als individu: je moet je best doen op school, goede cijfers halen, je opleiding afronden, een baan vinden en houden – om nog maar niet te spreken van (vaak onuitgesproken) verwachtingen over je relaties, kinderen, emoties en je uiterlijk. Als je niet voldoet aan de verwachting van je omgeving zijn deze onderwerpen kleine conversatiebommetjes: er wordt niet over gesproken, of je voelt je in een hoek gedrukt als het wel ter sprake komt. Maar waarom is dat eigenlijk? In onze TaboeTent laten we mensen in kleine groepjes laagdrempelig precies dat gesprek voeren. Want niemand voldoet aan het perfecte plaatje, en dat mogen we best wat vaker – zonder oordeel – met elkaar delen. Deelnemers knutselen ‘het perfecte plaatje’ in elkaar, waarbij we hen een aantal vragen meegeven om over na te denken. Aan het eind vragen we hen om te delen wat ze hebben bedacht, en hoe we dit soort gesprekken volgens hen meer zouden kunnen stimuleren. Deze werkvorm, waarin we met creatieve activiteit het ongemak wegnemen, is nog druk in ontwikkeling. De werkvorm is eerder ingezet voor gesprekken over menstruatie en inclusie (met het naaien van maandverband in plaats van tekenen), en is geschikt voor allerlei vormen van taboes die we bespreekbaar willen maken. De input die uit dit onderzoek komt, is voor ons nieuw materiaal om mee door te werken in onze bestaande onderzoekslijn “Ontwerpen voor Taboes”. In die onderzoekslijn doen wij praktijkgericht onderzoek naar manieren om met ontwerp taboes inzichtelijk, bespreekbaar, en zelfs doorbreekbaar te maken. De uitkomsten van ‘Het Perfecte Plaatje’ helpen ons om onze werkvorm verder te ontwikkelen, en ons onderzoek voor de komende jaren vorm te geven.
De drie creatieve werkvormen van Het Perfecte Plaatje
Collages. Deelnemers maakten collages over hun ideale zelfbeeld. Dat leidde tot gesprekken over verwachtingen en sociale druk.
Taboetoren. Een variant van het bekende Jenga-spel. Op elk blokje stond een uitspraak, zoals Je hebt geen kinderen of Je hebt een hoge studieschuld. Dit leidde tot open gesprekken tussen deelnemers.
Lukraak labelen. Deelnemers die elkaar niet kenden, konden elkaar labels opplakken met uitspraken als Je hebt veel vrienden of Je hebt een hoog inkomen. Dit zette mensen aan het denken: hoe zien zij zichzelf en anderen?Bonvanie: “We wilden mensen aan het praten én denken krijgen. Het was opvallend dat tijdens de spellen gesprekken op gang kwamen binnen vriendengroepen die elkaar al jaren kenden, maar nog nooit over zulke onderwerpen hadden gesproken, omdat er blijkbaar toch een taboe op rust. Maar ook mensen die elkaar niet kenden, hadden opeens erg open gesprekken met elkaar. Dat was mooi om te zien.”
Een gedeelde uitkomst van de gesprekken was het thema eenzaamheid. Dat was opvallend, want de meeste mensen zijn op een festival met vrienden. Dit inzicht wordt nu gebruikt om het onderzoek verder vorm te geven.
Bonvanie: "De Zwarte Cross was een goede setting voor ons onderzoek, omdat er veel verschillende doelgroepen komen: niet alleen jongeren of ouderen. Dat maakte de antwoorden divers en bruikbaar. Eenzaamheid kwam naar voren als rode draad. Voor dat thema willen we nu een interventie uitwerken, zodat studiecoaches en begeleiders er wat mee kunnen."
Als taboes beter bespreekbaar worden, geeft dat verlichting. Dit onderzoeksproject hoopt bij te dragen aan vergemakkelijking van gesprekken over zware onderwerpen, zodat taboes worden doorbroken en mensen minder druk ervaren.
Bonvanie: “Groepsdruk kan groot zijn. Daardoor laten mensen iets onbesproken, hoewel het uitspreken ervan juist kan helpen. Tijdens het onderzoek in de taboetent kwam naar voren dat veel deelnemers bepaalde onderwerpen niet van nature bespraken met hun vrienden, terwijl je verwacht dat je juist naar hen stapt met dingen waar je mee zit. Het heeft dus ook meer bewustzijn gecreëerd.”
Onderzoek doen tussen de gierende motoren terwijl het dertig graden was, bracht de nodige uitdagingen met zich mee. Maar veel praktijkgerichter kon je het niet krijgen. Ook de voorbereiding moest in rap tempo plaatsvinden.
Bonvanie besluit: “We hebben bewust gekozen voor een laagdrempelig onderzoek, wat niet veel eiste van de deelnemers. We kregen subsidie van Regieorgaan SIA en hoorden dat we binnen twee maanden op de Zwarte Cross zouden staan. Er waren veel onderzoekers van verschillende lectoraten bij betrokken, dus we moesten ook allemaal samenwerken. We hadden bovendien niet veel tijd om alles uitgebreid uit te werken, maar dat maakte het ook leuk. Je leert elkaar makkelijker vinden in de toekomst.
Door de tijdsdruk en de ‘gekke’ locatie moesten we intensief samenwerken, en we hadden een andere doelgroep dan normaal. Maar toch werkte het en behaalden we mooie resultaten. Ik zou het mooi vinden als we dit onderzoek naar taboes kunnen vervolgen met actieve interventies. En ik zou iedereen aanraden om een soortgelijk onderzoek te doen, want je leert er veel van.”
Meer weten? Luister de podcastaflevering van BNR over het onderzoek.
