Dit artikel is verschenen in een beroepstijdschrift voor personeelsmanagers in Frankrijk (ANDCP) een zusterorganisatie van de Nederlandse Vereniging van Personeelbeleid (NVP). Het is de bijdrage van de NVP in 1995 in het themanummer van het tijdschrift Personnel over ontwikkelingen in Europa op het terrein van arbeidsverhoudingen en personeelsmanagement.
Dit artikel is de vertaling van een eerder in het tijdschrift Personeelbeleid ( 1994 nr. 12) verschenen artikel "Ondernemingsraad en vakbond, vriend of vijand? ".