BASSTA – Betere afvalscheiding door huishoudens in de stad

Gemeenten willen weten hoe zij ervoor kunnen zorgen dat huishoudens van hoogbouw hun afval beter
scheiden. Het gaat daarbij zowel om het verhogen van de hoeveelheid afval die gescheiden wordt, als het
verlagen van de vervuiling van de gescheiden fracties.
Het BASSTA onderzoek is gestart met een analyse naar het gedrag bij mensen thuis door middel van userdiary studies. Dit heeft geleid tot nieuwe inzichten in hoe bewoners thuis met hun afval om gaan en welke
belemmeringen, maar ook positieve associaties zij ervaren rondom afval in huis. De ‘customer journey’ is in
kaart gebracht en specifieke ‘touchpoints’ zijn geïdentificeerd (combinaties van kansen en momenten in de
customer journey om het gedrag te beïnvloeden). Vervolgens zijn gedragsinterventies ontworpen en getest
in nauwe samenwerking tussen (industrieel) ontwerpers en gedragspsychologen van de HvA, samen met
betrokken partners. De partners hebben twee interventies geselecteerd waarvan er één tijdens dit onderzoek
middels veldtests onderzocht is in de gemeenten Amsterdam, Alphen a/d Rijn en Utrecht.
De interventie richtte zich op het scheiden van groente-, fruit- en etensresten (gfe). In alle drie de steden zijn
verschillende combinaties van posters (zogenaamde postersets) getest op verschillende locaties in de
customer journey (hal, restafvalcontainer, gfe-container). Met behulp van enquêtes en interviews zijn de
effecten getest. Hieruit kwam naar voren dat de posters weinig betrokkenheid vroegen waardoor de
boodschap maar beperkt was blijven hangen. Desondanks lijken de posters enig effect te hebben: bewoners
voelden zich gesterkt in hun idee dat scheiden zin heeft en ongeveer drie op de tien geënquêteerde
bewoners gaf aan door de posters meer te willen scheiden (20% gaf aan dit ook gedaan te hebben).
Uit dit onderzoek blijkt duidelijk dat er veel nodig is om substantieel meer bewoners met collectieve
voorzieningen gfe te laten scheiden. In het eindrapport worden voorstellen gedaan om dit te bereiken.

Gemeenten willen weten hoe zij ervoor kunnen zorgen dat huishoudens blijvend hun afval scheiden in diverse fracties zoals papier, gft en plastic. Het gaat daarbij zowel om het verhogen van de hoeveelheid afval die gescheiden wordt, als het verlagen van de vervuiling van de gescheiden fracties.
Er is al veel onderzoek verricht naar gedragsfactoren rond afvalscheiding. Toch bestaan er nog belangrijke hiaten in deze kennis, onder meer omtrent automatisch gedrag dat gedachteloos plaatsvindt. De afgelopen jaren is de aandacht vooral uitgegaan naar zogenaamde nudges die vrij geruisloos het gedrag ombuigen, zonder iets te veranderen aan de onderliggende motivatie. Mensen passen onbewust hun gedrag aan. Hierdoor blijken gedragsveranderingen niet altijd structureel verankerd te worden, omdat onderliggende waarden en motivatie niet veranderen. Een alternatief vormen interventies die het gewoontegedrag onderbreken en mensen laten reflecteren op hun gedrag (rational overrides). Door mensen te confronteren met hun eigen (milieuonvriendelijke) gedrag en te laten zien dat ze met ander gedrag een verschil kunnen maken, kan de onderliggende motivatie versterkt worden.
BASSTA richt zich op deze rational overrides. Deze worden ontworpen en getest in nauwe samenwerking tussen industrieel ontwerpers en gedragspsychologen van de HvA, samen met betrokken partners. Eerst op kleine schaal en later met veldtests in geselecteerde wijken van de deelnemende gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Alphen a/d Rijn en Almere. Dit leidt uiteindelijk tot een overzicht van interventies, en hoe deze in de praktijk toegepast kunnen worden ter verbetering van de afvalscheiding.
Het interdisciplinaire onderzoek richt zich op hoogbouw en gestapelde bouw, waar het verbeteren van afvalscheiding extra lastig blijkt te zijn door de beperkte ruimte voor afvalbakken en de afstand tot inzamelpunten buiten de woning. Het onderzoek wordt uitgevoerd met genoemde gemeenten, publieke instellingen op het gebied van afval (ROVA, Rijkswaterstaat, NVRD, MilieuCentraal, VVM) en gespecialiseerde adviseurs (Giraf Results, De Afvalspiegel).