De vaardigheid van wijze besluitvorming. Inzet van bronnen van inspiratie in de professionele besluitvorming van startende hbo-verpleegkundigen.

Hbo-verpleegkundigen werken volgens professionele standaarden om kwaliteit van zorg en patiëntveiligheid te bewaken. Omdat contexten in zorg, en waarden en voorkeuren van individuele patiënten variëren, moeten zij situaties herkennen waarin deze standaarden ontoereikend zijn voor goede zorgverlening. Dan wordt een beroep gedaan op hun probleemoplossend vermogen, waarbij zij volgens de literatuur
‘de vaardigheid van wijze besluitvorming’ of ‘praktische wijsheid’ inzetten om goede zorg te verlenen. Praktische wijsheid bevat professionele kennis, het oriënteren op verschillende perspectieven en de morele sensitiviteit om juiste besluiten te nemen. Voor opleidingen Verpleegkunde en de beroepspraktijk is het onduidelijk hoe deze vaardigheid van wijze besluitvorming geleerd wordt. Doel in dit onderzoek is het ontdekken van bronnen van inspiratie voor het leren van deze vaardigheid en die bronnen inzetten in de doorontwikkeling van onderwijs- en beroepspraktijk. Onderzoeksvraag: Wat zijn bronnen van inspiratie voor laatstejaars hbo-V studenten en startende hbo-verpleegkundigen om beredeneerd af te wijken van richtlijnen en protocollen om goede zorg te verlenen? In kwalitatief interview-onderzoek onder 24 laatstejaars hbo-V studenten en 14 startende hbo-verpleegkundigen wordt duidelijk dat de focus in de opleiding ligt op het leren van protocollair werken, wat hen dan ook een veilig gevoel geeft over hun handelen als professional. Vooral ná diplomering komen zij in aanraking met beredeneerd afwijken van standaarden door hardop klinisch redeneren in aanwezigheid van collega’s. Zij merken daarbij parate kennis te missen en leren morele dimensies beter te herkennen. Om beredeneerd afwijken te leren is overleg nodig met collega’s in een veilig teamklimaat. Ontbreekt dit, dan werken ze protocollair, ook als ze onzeker zijn over de resultaten van hun handelen. Werkzaam in de praktijk leren ze om ook perspectiefwisseling toe te passen in hun besluitvorming. (Begeleide) reflectie op de ontwikkeling van hun ervaringskennis draagt bij aan zekerheid over hun handelen. In de analyse van de data blijkt dat participanten de vaardigheid van wijze besluitvorming ook leren uit ervaringsverhalen van collega’s. Conclusie: Bronnen van inspiratie voor het leren van de vaardigheid van wijze besluitvorming om goede zorg te verlenen zijn hardop klinisch redeneren, collegiaal overleg in een veilig teamklimaat en reflectie op verkregen ervaringskennis. Ervarings-verhalen van collega’s lijken een belangrijke rol te spelen in de kennisoverdracht van impliciete beroepskennis. Geadviseerd wordt om de focus in het hbo-V onderwijs te verbreden van vooral protocollair leren werken naar het herkennen van en handelen in situaties waarin afgeweken moet worden om goede zorg te verlenen. Aanbevolen wordt om nader onderzoek te doen naar de overdracht van impliciete beroepskennis bij het leren van de vaardigheid van wijze besluitvorming.

Eén van de taken van verpleegkundigen is om de kwaliteit van hun werk te monitoren via richtlijnen en protocollen. Maar in mensgerichte beroepen doen zich voortdurend omstandigheden voor waarin regels geen antwoord geven op individuele situaties en behoeften van zorgvragers. Daar waar regelgeving en protocollen haperen als instrument voor het professionele handelen, zal de professional een beroep doen op andere bronnen van inspiratie. Die bronnen zijn, naast cognitieve kaders, de normen en waarden die gevormd worden in de opvoeding, de cultuur en religie, de opleiding en de sociale context van het beroep. De diverse bronnen worden, meestal in overleg met anderen, gewogen om tot wijze besluitvorming te komen. Het verwerven en gebruiken van bronnen voor wijze besluitvorming wordt in de literatuur aangeduid als een stap in de ontwikkeling tot ‘expert’ professional. Deze ontwikkeling zou vooral ná de opleiding plaatsvinden door het opdoen van ervaringen in de beroepspraktijk. De laatste jaren is in de literatuur hernieuwde belangstelling voor deze ‘vaardigheid van wijze besluitvorming’ van professionals. Deze belangstelling lijkt een reactie op de protocollair aangestuurde beroepspraktijk en de onmogelijkheid om alle professionele handelen daarin te vatten. Data uit onderwijskundige bronnen tonen aan dat studenten al in de opleiding starten met het ontwikkelen van deze vaardigheid. Doel van het onderzoek is om meer kennis te verzamelen over deze vaardigheid van wijze besluitvorming van de hbo-verpleegkundige en hoe zij bronnen van inspiratie inzetten in hun professionele handelen. Het onderzoek beoogt 1) literatuurstudie naar het ontwikkelen van de vaardigheid van wijze besluitvorming en de rol daarin van bronnen van inspiratie, 2) kwalitatief onderzoek onder laatstejaars studenten en novice hbo-verpleegkundigen naar welke bronnen zij ontwikkelen en inzetten in de vaardigheid van wijze besluitvorming, en 3) actieonderzoek naar het gebruik van de bronnen in het handelen in de verpleegkundige praktijk en het handelingsrepertoire uit te breiden.