Eenzaamheid en het nastreven van realistische relatiestandaarden

De hoofdonderzoeksvraag van dit project betrof “In hoeverre draagt inzicht in de eigen verwachtingen over relaties bij aan een vermindering van eenzaamheid en in hoeverre is dit effect beïnvloedbaar door interventie?” De resultaten van twee kwalitatieve studies tonen dat het formuleren van realistische verwachtingen belangrijk is in relatie tot het ervaren van eenzaamheid. Voor jongeren (N=29) vormt nadenken over en herformuleren van relatiestandaarden onderdeel van het proces van ‘coping’ met eenzaamheid. Ouderen (N=18) hebben verschillende verwachtingen over verschillende typen sociale relaties. Voor beide groepen geldt dat zij hun verwachtingen bijstellen, passend bij de omstandigheden van zichzelf en anderen. Dit helpt hen eenzaamheid te voorkomen en te verminderen. Concluderend is het aannemelijk dat verwachtingen belangrijk zijn in relatie tot eenzaamheid en dat het bijstellen van verwachtingen de aanwezigheid van eenzaamheid beïnvloedt. Dit maakt deel uit van een complex proces van ‘coping’, waarbij verschillende vormen van ‘appraisal’ en ‘coping’ in samenhang bepalen hoe mensen met eenzaamheid omgaan. De resultaten van een kwantitatieve interventiestudie (N=44) tonen geen relatie tussen het nadenken over relatiestandaarden en eenzaamheid. De conclusie is dat deze interventie geen effect heeft gehad op de beleving van eenzaamheid.

Aanvullend tonen de resultaten van de kwantitatieve studie (N=44) dat eenzaamheid voor een deel van de mensen op korte termijn (binnen enkele dagen) veranderlijk is. Dit biedt inzicht in de veranderlijkheid van eenzaamheid, hetgeen belangrijk is voor de interpretatie van populatieonderzoeken over eenzaamheid en de inrichting van interventies met betrekking tot eenzaamheid. Een tweede aanvullend resultaat is dat op basis van beschikbare literatuur en in internationale samenwerking richtlijnen zijn opgesteld voor het rapporteren en evalueren van eenzaamheidsinterventies. Een derde aanvullend resultaat van een aanvullende kwantitatieve deelstudie (N=101) is dat meer inzicht is ontstaan in de prevalentie van sociale, emotionele en existentiële eenzaamheid onder bewoners van verpleeghuizen.

Een groot deel van de volwassen bevolking (43%) voelt zich eenzaam. Eenzaamheid vermindert kwaliteit van leven en is slecht voor de gezondheid. Volgens de cognitieve discrepantietheorie betreft eenzaamheid een discrepantie tussen gerealiseerde (kwaliteit van) relaties en behoeften en verwachtingen van relaties, i.e. relatiestandaarden. Dit veronderstelt twee manieren om eenzaamheid te verminderen, namelijk het verbeteren van relaties en het bijstellen van relatiestandaarden, i.e. het formuleren van realistische, haalbare standaarden. Onrealistische relatiestandaarden zijn niet realiseerbaar en moeten worden bijgesteld teneinde eenzaamheid te kunnen adresseren. Voor beide manieren is inzicht in relatiestandaarden en de mogelijkheid tot het bijstellen daarvan belangrijk. Relatiestandaarden bieden inzicht in welke elementen van relaties van belang zijn. Kennis hierover maakt gericht werken aan realisatie van relatiestandaarden makkelijker. De centrale onderzoeksvraag luidt: In hoeverre draagt inzicht in relatiestandaarden bij aan een vermindering van eenzaamheid en in hoeverre is dit effect beïnvloedbaar door interventie middels reflectieve vragen over relatiestandaarden? Vijf deelvragen zijn geformuleerd, welke worden onderzocht in drie deelstudies. In deelstudie 1 wordt middels een kwalitatieve methode onderzocht welke aspecten van relatiestandaarden van belang zijn. Op basis hiervan wordt een kwantitatief meetinstrument ontwikkeld. In deelstudie 2 wordt het ontwikkelde meetinstrument op kwantitatieve wijze getoetst met als doel relatiestandaarden van groepen mensen en de relatie tussen relatiestandaarden en eenzaamheid te onderzoeken. In deelstudie 3 wordt middels een ontwikkel- en ontwerpproject technologie ontwikkeld welke inzicht biedt in (veranderingen van) relatiestandaarden en eenzaamheid. Middels een kwantitatieve methode wordt het effect van inzicht in relatiestandaarden op verandering in relatiestandaarden en eenzaamheid longitudinaal onderzocht. Bij een selectie deelnemers wordt geïntervenieerd door het stellen van reflectieve vragen over relatiestandaarden. Het effect hiervan wordt tevens onderzocht. In een kwalitatieve studie wordt het gebruik van de technologie geëvalueerd met als aandachtspunt de vraag of gebruikers dankzij de technologie beter weten hoe te handelen in geval van eenzaamheid.