Samen bouwen aan zelfregulerend leren van leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs

In staat zijn om te ‘leren leren’ vergroot de succeskansen van kinderen en jongeren tijdens hun hele schoolcarrière. Aandacht hiervoor helpt hen bovendien voor te bereiden op een leven lang leren in een kennissamenleving waarin grenzen tussen traditionele beroepsgroepen vervagen, werk in toenemende mate veelzijdiger en multidisciplinair wordt en er meer dan ooit van baan wordt gewisseld. Deze inzichten hebben in het onderwijs geleid tot toenemende aandacht voor het bevorderen van zelfregulerend leren (ZRL), wat inhoudt dat leerlingen zelf initiatieven ondernemen, doorzettingsvermogen tonen en adaptief het eigen leerproces vormgeven om hun doelen te bereiken
Onderzoek laat echter zien dat beschikbare wetenschappelijk kennis over het effectief bevorderen van ZRL maar moeizaam doorwerkt naar de klassenpraktijk. Dit leidt ertoe dat praktische en onderbouwde instrumenten voor leraren ontbreken. Vanuit dit knelpunt slaan, binnen het consortium MOZAIC, onderwijsprofessionals en onderzoekers de handen ineen om vanuit een gedeelde ambitie hier verandering in te brengen. MOZAIC staat voor MOtivatie (als belangrijkste aanjager van hogere orde (meta)cognitieve processen), Zelfregulatie (als centrale focus), ACtiverende didactiek (gericht op het activeren van ZRL bij leerlingen) en InteraCtie (tussen leraren-leerlingen; praktijk-wetenschap). Onze focus ligt op versterking van het handelen van leraren door het ontwikkelen en onderzoeken van concreet toepasbare oplossingen voor ZRL-gerelateerde praktijkvraagstukken.
We geven dit ontwikkelproces vorm als een gelaagd ontwerpgericht actieonderzoek. Sector-overstijgende ontwerpgroepen van leraren uit het basis- en voortgezet onderwijs, en onderzoekers werken samen in een iteratief proces van evidence-informed (her)ontwerpen, uitproberen en methodisch-systematisch evalueren, waarbij alle deelnemende partijen maximaal profiteren. Overkoepelend voeren we een vergelijkende gevalsstudie uit over deze ontwerpgroepen, die leidt tot een set van generieke ontwerprichtlijnen voor ZRL-bevorderende didactiek geïllustreerd met praktijkvoorbeelden. Kennisdisseminatie vindt plaats door het opleveren van zowel praktische als wetenschappelijke publicaties en presentaties. Bovendien vloeien verworven inzichten terug naar de curricula van deelnemende lerarenopleidingen

In het onderwijs wordt steeds meer erkend dat zelfregulerend leren (ZRL) essentieel is voor de toekomst van leerlingen. ZRL helpt hen om hun leerproces te sturen, doelen te stellen en zich aan te passen aan nieuwe uitdagingen, wat belangrijk is in een snel veranderende wereld waar het continu ontwikkelen van nieuwe vaardigheden noodzakelijk is. Toch krijgt ZRL in de onderwijspraktijk vaak te weinig aandacht doordat wetenschappelijke kennis niet goed de klas bereikt. Leraren gebruiken vaak traditionele methoden die niet altijd effectief zijn in het bevorderen van ZRL, vooral door een gebrek aan praktische tools en curriculumondersteuning. Dit beperkt de kansen voor leerlingen om ZRL te ontwikkelen, vooral wanneer ze thuis weinig ondersteuning krijgen.
Om dit te verbeteren, werd het MOZAIC-project opgericht, waarbij onderwijsprofessionals en onderzoekers samenwerkten om praktische interventies te ontwikkelen voor het bevorderen van ZRL. Leraren in ontwerpteams, begeleid door ervaren teacher leaders, ontwikkelden hulpmiddelen zoals werkbladen, rubrics en een toolkit om ZRL-strategieën effectief aan te leren. Daarnaast werd onderzoek uitgevoerd via tijdlijninterviews met de ontwerpteams, waar belangrijke lessen werden getrokken over ZRL-bevordering en samen onderzoekend werken. Deelnemers benadrukten het belang van expliciete ZRL-instructie, differentiatie en afstemming op leerbehoeften van leerlingen, en gaven inzichten over de noodzaak van afstemming binnen de schoolorganisatie, samenwerking binnen teams, en de rol van de teacher leader.
De resultaten en opbrengsten van het MOZAIC-project zijn niet alleen bruikbaar voor de deelnemende scholen, maar ook toepasbaar in andere onderwijscontexten. Leraren delen hun nieuwe tools via workshops en samenwerking met andere scholen. Het project heeft bijgedragen aan de professionalisering van leraren en de ontwikkeling van een systematische aanpak voor ZRL, met blijvende impact op zowel de praktijk als de wetenschap.