The Art of Connection

Sociale isolatie wordt gerelateerd aan sterfterisico’s van roken, overgewicht en te hoge bloeddruk en zorgt voor een verhoogde kans op institutionalisering. Door de dubbele vergrijzing en maatschappelijke ontwikkelingen groeit de groep zelfstandig wonende senioren én de druk op de ouderenzorg in Nederland snel. Deze groep senioren heeft, naast een grote kans op één of meerdere chronische aandoeningen, grotere kans op eenzaamheid en sociale isolatie. De huidige coronapandemie vergroot deze sociale kwetsbaarheid. Echter, juist voor deze groep is een informeel netwerk en nabijheid van contacten cruciaal om langer zelfstandig thuis te kunnen wonen. Een lichte vorm van ‘gemeenschap’ en sociale interactie in de buurt is een voorwaarde voor het ontstaan van informele netwerken. Een semipublieke ruimte in de vorm van een dynamische ‘fourth place’, kan deze sociale interactie tussen buurtbewoners, waaronder kwetsbare ouderen, stimuleren en faciliteren.
In ‘The Art of Connection’ fungeert de buitenruimte rond CPO Cohousing, gericht op meergeneratiewonen in de vergrijzende wijk Coehoorn te Arnhem, als ‘living lab’. Aansluitend bij de waarden van deze slimme, creatieve wijk, staat de volgende onderzoeksvraag staat centraal: Op welke manier kan een interactieve buitenruimte bijdragen aan het bevorderen van sociale interactie tussen bewoners, waaronder kwetsbare ouderen, in de wijk Coehoorn? In co-creatie met gebruikers en stakeholders wordt, in een iteratief proces, een prototype van een interactieve buitenruimte ontwikkeld. Deze wordt in een pilot geëvalueerd met behulp van big data, gecombineerd met observaties, interviews en expertmeetings. De beoogde resultaten leveren een bijdrage aan extramuralisering van kwetsbare ouderen door het bevorderen van sociale interactie tussen bewoners, en daarmee het versterken van een informele (zorg)netwerken. Door actieve betrokkenheid van buurtbewoners en andere (lokale) stakeholders, gedurende het hele proces, wordt een learning community gevormd, hetgeen de kans op een geslaagde interventie vergroot.

Door de extramuralisering van de zorg, waarbij senioren langer zelfstandig thuis blijven wonen, krijgt de
directe woonomgeving een steeds prominentere rol. Zowel de sociale als fysieke omgeving zijn cruciaal in
de ondersteuning van langer zelfstandig thuiswonende senioren. Het aangaan en onderhouden van sociale
contacten in de buurt is echter niet vanzelfsprekend, waardoor een steuntje in de rug op zijn plaats is.
In het project ‘The Art of Connection’ zorgt een interactief kunstwerk in de Arnhemse buurt Stadseiland, dat
samen met buurtbewoners is ontworpen, op twee manieren voor zo’n steuntje in de rug.
Enerzijds dient het kunstwerk als gesprekstarter en als middel om laagdrempelige contactmomenten, zoals
het groeten van een voorbijganger of een praatje aanknopen met een buur, te stimuleren. Hierin staat
publieke familiariteit centraal (het gaan herkennen van onbekende buren), om de drempel voor contact te
verlagen. Het kunstwerk zelf, de Spreekbuis, zet met haar opvallende toeters woorden van gebruikers om in
subtiele vogelgeluiden. Ook nodigt het voorbijgangers uit voor gesprekken over ontmoetingen in de wijk.
Doordat de Spreekbuis verplaatsbaar is, vormt die tijdelijke ontmoetingsplekken in de buurt en is die ook
bereikbaar voor buurtbewoners die slecht ter been zijn.
Anderzijds heeft het onderzoek- en ontwerpproces zelf een cruciale rol gespeeld in het verbinden van
buurtbewoners. Het onderzoek is gevormd a.d.h.v. de "Empathic Design Method", waarin de gebruiker
centraal staat. De verschillende onderzoeksactiviteiten, zoals groepssessies, walking interview, een
buurtbraderie en co-reflectie met behulp van een Augmented Reality (AR) prototype vormden waardevolle
contactmomenten, om nieuwe interacties te ondersteunen en bestaande contacten te versterken.
Daarnaast vormt het project een leergemeenschap waarin gebruikers, ondernemers en onderzoekers
samenkomen om van elkaar te leren en ervaringen te delen. Deze samenwerking heeft niet alleen geleid tot
inzichten binnen de wijk zelf, maar ook tot waardevolle kennis die kan worden toegepast in vergelijkbare
initiatieven.