© 2024 SURF
Algoritmes en artificiële intelligentie spelen op steeds meer
plekken in de samenleving een rol. Ook journalisten kunnen
hier niet langer omheen. Toch is de kennis over de rol van
AI in het researchproces van journalisten beperkt. De
meeste onderzoeken die gedaan zijn, zijn casestudies
waarin één enkele AI-tool op een redactie getest wordt. Wat
we echt echter niet wisten, is in hoeverre dit soort tools in
realiteit door journalisten worden ingezet. Daarom hebben
wij allereerst een serie reconstructie-interviews afgenomen
onder journalisten met uiteenlopende achtergronden en
functies. Wat blijkt, is dat de inzet van AI-tools die specifiek
voor de journalistiek ontworpen zijn, beperkt is. Tegelijkertijd
maken journalisten vrijwel continu gebruik van
zoekmachines en sociale media. Ook blijken zij zich er vaak
niet van bewust te zijn dat er algoritmes achter deze
technologieën zitten. Dat roept de vraag op of het gebruik
van algoritmische zoekmachines invloed heeft op de
bronselectie van journalisten. Om dit te onderzoeken,
hebben we een serie experimenten afgenomen op negen
verschillende redacties in Nederland, met 93 deelnemers.
Hieruit blijkt dat journalisten geneigd zijn om te blijven
hangen bij de resultaten die Google ze voorschotelt.
Op basis van deze onderzoeken beseften we dat meer
algoritmisch bewustzijn onder journalisten hard nodig is.
De inzichten hebben geleid tot twee wetenschappelijke
publicaties, publicaties in kranten en vakbladen, een
podcast, en workshops op journalistieke redacties en
journalistiek opleidingen. Tot slot, hebben de inzichten
geresulteerd in onderwijsplatform
(www.journalism-en-ai.nl – begin 2023 online) waarin
lesmaterialen worden aangeboden, die journalistiekdocenten
kunnen opnemen in uiteenlopende vakken, zoals ethiek,
research en datajournalistiek. Dit platform is onderdeel van
een onderwijsleerlijn AI op de school voor journalistiek, waarin
dit onderzoeksproject de aanjager voor is geweest,.
Dit onderzoeksproject heeft als doel om na te gaan wat de gevolgen zijn van het ge-bruik van door algoritmes gestuurde tools op de onafhankelijkheid, objectiviteit, be-trouwbaarheid en transparantie van de journalistiek en hoe het bewustzijn over de werking van algoritmes onder journalisten vergroot kan worden.
Een van de grote problemen van de huidige journalist is de overdosis aan informatie. Terwijl nieuwsmakers voorheen, gewapend met pen en papier, met hun informanten in gesprek gingen en een overzichtelijke hoeveelheid (papieren) documenten door-spitten, is het tegenwoordig onmogelijk zicht te houden op alle beschikbare informa-tie. Het wereldwijde datavolume neemt naar verwachting exponentieel toe: wat in 2013 nog 4.4 zettabyte was, zal in 2025 gegroeid zijn naar 163 zettabyte. Maar soft-ware-tools die zoek- en selectieprocessen automatiseren, faciliteren het werk van journalisten. In afgelopen jaren zijn er ten behoeve van het journalistieke research-, redactie- en verificatieproces steeds meer digitale, geautomatiseerde en zelflerende ofwel zogenoemde AI (artificial intelligence) tools op de markt verschenen.
Hoewel AI-tools en zoekmachines efficiënt zijn in het ordenen, selecteren en verifi-eren van data, zijn deze tools verre van objectief. Dit komt met name door de achter-liggende algoritmes. Die zijn niet neutraal. Vandaar deze kritische blik op de inzet van geautomatiseerde tools in de journalistiek, nodig vooral in deze zogenaamde ‘post-truth’-tijden. Door alle ophef over de verspreiding van desinformatie, staat de journa-listiek onder druk. De noodzaak van objectieve, relevante en onafhankelijke journalis-tiek is groter dan ooit.
Uit gesprekken met journalisten en data-experts uit de journalistieke praktijk blijkt dat velen de werking van algoritmes niet begrijpen, laat staan dat ze door hebben hoezeer ze daardoor bij het vinden, selecteren en verifiëren van informatie gestuurd worden. Vandaar dit onderzoek: na te gaan hoe journalisten AI kunnen inzetten zonder dat het de journalistieke waarden van onafhankelijkheid, betrouwbaarheid en transparantie ondermijnt.