Er zijn meer dan drieduizend bedrijventerreinen in Nederland. Ze vertegenwoordigen een groot economisch belang en hebben een enorm circulair potentieel. Toch wordt er in het Klimaatakkoord van 2019 nauwelijks gesproken over hun duurzaamheid. Een gemiste kans, vonden onderzoekers van Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en Fontys Hogeschool. In het project Samen Beter onderzoeken ze hoe de circulaire potentie van bedrijventerreinen beter kan worden benut en welke rol de publieke professional daarin kan spelen. Onderzoeker en HAN-projectleider Frank de Feijter vertelt erover.
Wat je leest in dit artikel
Er zit een groot circulair potentieel in de vele bedrijventerreinen die Nederland rijk is. Ze zijn van enorm economisch en maatschappelijk belang. Dit wordt nog niet optimaal benut en uitgedragen. Onderzoekers van HAN en Fontys Hogeschool deden onderzoek op verschillende bedrijventerreinen in Oost-Nederland. Ze keken hoe dat potentieel beter benut kan worden en wat ervoor nodig is om stakeholders beter te laten samenwerken.
Over het onderzoek
HAN en Fontys Hogeschool bundelen hun krachten in het tweejarige RAAK-onderzoeksproject Samen Beter. Door living labs en publiek-private samenwerkingen proberen ze de circulaire potentie van bedrijventerreinen in Nederland aan te boren.
Frank de Feijter studeerde Economische Geografie en Planologie aan de Radboud Universiteit (Nijmegen) en promoveerde aan Wageningen University. Hij is sinds vijf jaar werkzaam bij HAN.
De Feijter: “Mijn promotieonderzoek ging over publiek-private samenwerking in de bouw bij gebiedsontwikkeling: hoe kunnen overheden, marktpartijen en consumenten prettig en effectief samenwerken? Binnen de HAN ben ik thematrekker Duurzaam Bouwen, onderzoeker en docent circulaire economie. Ik heb een coördinerende rol bij bouwgerelateerde projecten binnen de Regio Deal Arnhem-Nijmegen en andere onderzoeksprojecten rond circulariteit. Projecten waar de gebouwde omgeving raakt aan de uitdagingen van toekomstbestendigheid fascineren me enorm.”
Het onderzoeksproject Samen Beter is een samenwerking tussen HAN en Fontys Hogeschool. Door middel van zogeheten living labs proberen onderzoekers de publiek-private samenwerking op bedrijventerreinen te stimuleren en zo de circulaire potentie van deze terreinen te ontsluiten.
De Feijter: “Er zijn veel bedrijventerreinen in Nederland – bijna dertig procent van de Nederlandse beroepsbevolking werkt er. Als we de doelen van de circulaire economie en de energietransitie willen behalen, moeten we aandacht besteden aan deze werklocaties. Want hoewel hun potentieel voor die doelen enorm is, wordt het nog te weinig gezien. Daarvoor is een goede samenwerking tussen de publieke professional en andere stakeholders essentieel. Binnen ons project onderzochten we hoe we die samenwerking kunnen stimuleren en welke rol de lokale professional hierin kan spelen. Kortom: hoe richten we processen in waarmee de verschillende stakeholders samen de circulaire transitie kunnen versnellen?”
De onderzoekers werkten samen met tien gemeentes, drie provincies, werkgeversorganisaties en diverse adviesbureaus. Ook liepen er verschillende studentenonderzoeken: in living labs. Er werd bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar een aanjager die een cruciale rol speelt in het circulair en toekomstbestendig maken van het bedrijventerrein.
De Feijter: “We ontdekten dat er drie basisrollen zijn voor een aanjager op een bedrijventerrein: strateeg, verbinder en doener. Deze rollen helpen bij verschillende processen, bijvoorbeeld de oprichting van een energie-, bouw- of circulaire hub of het vormgeven van collectieve organisatie, zoals een bedrijveninvesteringszone of een ondernemersvereniging. De organisatie hiervan kan enkel in publiek-private teams: een parkmanager of bedrijvenvertegenwoordiger brengt het private perspectief van ondernemen in, terwijl een medewerker van de gemeente het publieke perspectief, gericht op de lange termijn, inbrengt. Ze nemen verschillende rollen op zich. Door te erkennen dat ze elkaar nodig hebben en elk een eigen kracht hebben, wordt de samenwerking verdiept. Door goede samenwerking wordt ook de gezamenlijke positie sterker en ontstaat een win-win-win.”
Al meer dan honderd jaar zijn bedrijventerreinen dé aangewezen locatie om te ondernemen en te produceren. In Nederland zorgen zo’n 3.500 terreinen (> 80.000 hectare) voor meer dan 30% van de werkgelegenheid. Bedrijventerreinen zijn voor de Nederlandse economie van groot belang en vertegenwoordigen een ongekend, maar zwaar onderschat circulair potentieel. Grote effecten zijn te bewerkstellingen op het gebied van de circulaire economie, o.a. door het sluiten van materiaalstromen1. Dit potentieel krijgt echter vanuit overheidswege nauwelijks aandacht. Zo wordt in het Klimaatakkoord (2019) met geen woord gerept over circulariteit op bedrijventerreinen en in de dertig Regionale-Energie-Strategieën, die hieraan uitvoering geven, komen circulaire bedrijventerreinen amper terug. Het organiseren van publiek-private krachtenbundeling op bedrijventerreinen is essentieel voor het aanboren van de circulaire potentie. De rolinvulling van de lokale beleidsmedewerker werklocaties (zoals de EZ/RO-ambtenaar, accountmanager bedrijventerreinen en projectleider duurzaamheid) is echter weerbarstig. Enerzijds is het een zoektocht naar operationalisering van het concept circulaire bedrijventerreinen. Anderzijds moet het oorspronkelijk vooral inhoudelijke profiel worden verbreed naar een rol als innovatieve aanjager/procesmanager. Betrokken beleidsmedewerkers missen echter de juiste vaardigheden en tools voor een praktische aanpak om samen met ondernemers tot resultaten te komen. Dit geldt ook voor de hbo-opleidingen, als kraamkamer voor deze professionals. De circulaire potentie van bedrijventerreinen wordt daardoor onderbenut. De volgende vraagstelling staat in RAAK-project SAMEN BETER centraal: “Hoe kan de lokale beleidsmedewerker een effectieve katalysator worden om de circulaire potentie van bedrijventerreinen te benutten in co-creatie met relevante stakeholders?” Fontys Hogescholen en de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) willen met 9 gemeenten, 3 provincies, ondernemersorganisaties en bedrijventerreinenexperts de rol van de publieke professional versterken. Het consortium beoogt ontwikkeling van kennis en kunde, integrale besliskaders en op maat gemaakte procesvormen om realisatie van circulaire bedrijventerreinen een stap dichterbij te brengen. Het project wordt gesteund door lokale werkgeversorganisaties, parkmanagementorganisaties en bedrijventerreinverenigingen.
Studenten speelden een grote rol in dit onderzoek en in de living labs. Ze voerden allerlei onderzoeken uit, bijvoorbeeld naar piepschuim, hout en rubberfoam.
De Feijter: “Op dit moment wordt piepschuim vaak verbrand, terwijl het ook hergebruikt kan worden. Er was binnen een bedrijventerrein een producent die dat al op kleine schaal deed. Studenten onderzochten wat ervoor nodig zou zijn om dat te kunnen opschalen. Ook keken ze welke logistieke keten daarvoor nodig zou zijn. Op het bedrijventerrein werd een hub ingericht waar grootverbruikers van piepschuim hun resten naartoe konden brengen. Zo ontstond een pilot en kwamen we meer te weten over de circulariteitskansen voor het bedrijventerrein en de producenten die er gevestigd zijn.”
De samenwerking in het team van Cees-Jan Pen, Dankeld Vanmeenen, Willemijn Pouwels (Fontys) en Arnold Wijbenga en Frank de Feijter van de HAN was waardevol, want zo konden de twee hogescholen elkaar versterken. We vroegen De Feijter wat hij verder hoopt te bereiken.
Hij besluit: “Het is belangrijk om de gevonden rollen toe te passen om processen tussen bedrijven en overheden beter te laten lopen. Daarmee komt de duurzame potentie van het ondernemerschap meer tot haar recht. Dit maakt collectieve processen op het bedrijventerrein efficiënter en de onderlinge verhoudingen beter. Uiteindelijk zal dit ook bijdragen aan het transformeren van donkere, grauwe plekken naar toekomstbestendige werklandschappen waar mensen graag komen. En de pareltjes onder de bedrijventerreinen zullen meer bekendheid krijgen. Aanjaagteams op bedrijventerreinen zijn de hemelbestormers van de toekomst. Ze kunnen het verschil maken in de klimaattransitie en de circulaire economie. Daarom hoop ik dat overheden en bedrijven elkaar beter weten te vinden en gaan samenwerken om het potentieel van de terreinen maximaal te benutten.”
Al meer dan honderd jaar zijn bedrijventerreinen dé aangewezen locatie om te ondernemen en te produceren. In Nederland zorgen zo’n 3.500 terreinen (> 80.000 hectare) voor meer dan 30% van de werkgelegenheid. Bedrijventerreinen zijn voor de Nederlandse economie van groot belang en vertegenwoordigen een ongekend, maar zwaar onderschat circulair potentieel. Grote effecten zijn te bewerkstellingen op het gebied van de circulaire economie, o.a. door het sluiten van materiaalstromen1. Dit potentieel krijgt echter vanuit overheidswege nauwelijks aandacht. Zo wordt in het Klimaatakkoord (2019) met geen woord gerept over circulariteit op bedrijventerreinen en in de dertig Regionale-Energie-Strategieën, die hieraan uitvoering geven, komen circulaire bedrijventerreinen amper terug. Het organiseren van publiek-private krachtenbundeling op bedrijventerreinen is essentieel voor het aanboren van de circulaire potentie. De rolinvulling van de lokale beleidsmedewerker werklocaties (zoals de EZ/RO-ambtenaar, accountmanager bedrijventerreinen en projectleider duurzaamheid) is echter weerbarstig. Enerzijds is het een zoektocht naar operationalisering van het concept circulaire bedrijventerreinen. Anderzijds moet het oorspronkelijk vooral inhoudelijke profiel worden verbreed naar een rol als innovatieve aanjager/procesmanager. Betrokken beleidsmedewerkers missen echter de juiste vaardigheden en tools voor een praktische aanpak om samen met ondernemers tot resultaten te komen. Dit geldt ook voor de hbo-opleidingen, als kraamkamer voor deze professionals. De circulaire potentie van bedrijventerreinen wordt daardoor onderbenut. De volgende vraagstelling staat in RAAK-project SAMEN BETER centraal: “Hoe kan de lokale beleidsmedewerker een effectieve katalysator worden om de circulaire potentie van bedrijventerreinen te benutten in co-creatie met relevante stakeholders?” Fontys Hogescholen en de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) willen met 9 gemeenten, 3 provincies, ondernemersorganisaties en bedrijventerreinenexperts de rol van de publieke professional versterken. Het consortium beoogt ontwikkeling van kennis en kunde, integrale besliskaders en op maat gemaakte procesvormen om realisatie van circulaire bedrijventerreinen een stap dichterbij te brengen. Het project wordt gesteund door lokale werkgeversorganisaties, parkmanagementorganisaties en bedrijventerreinverenigingen.
