In dit hoofdstuk wordt het Nederlandse beleid geschetst van het tegengaan van radicalisering en het voorkomen van terroristisch geweld. Hierin neemt het ‘Actieprogramma integrale aanpak Jihadisme’ een belangrijke plaats in. Besproken wordt wat er goed gaat en wat de ontwikkelingsvragen zijn. Het hoofdstuk eindigt met een beschouwing over de behoefte aan sociale innovatie. Aangezien een aantal preventieve interventies behoorlijk ingrijpend kunnen zijn, is het zaak om bij de uitvoering te letten op eenduidigheid en adequate rechtsbescherming.
MULTIFILE
Aanleiding Gemeenten zijn in hoge mate afhankelijk van digitale systemen. Als deze systemen onbedoeld uitvallen of aangevallen worden, kan dit grote gevolgen hebben voor de dienstverlening aan burgers en/of de interne bedrijfsvoering. Recente gevallen zoals de aanvallen op de gemeente Lochem (2019) en Hof van Twente (2020), en de Citrix-kwetsbaarheid (2019) hebben duidelijk gemaakt dat cyberincidenten grote impact kunnen hebben, niet te voorkomen zijn en zelfs kunnen uitmonden in een cybercrisis. Gemeenten moeten zich voorbereiden op cybercrises waarbij zij zelf het slachtoffer zijn. Daarnaast kunnen gemeenten geconfronteerd worden met de fysieke gevolgen die ontstaan wanneer een organisatie gevestigd in de gemeente getroffen wordt door een cyberaanval. Denk hierbij aan een ziekenhuis dat door een aanval haar ICT niet meer kan gebruiken en daardoor de deuren moet sluiten. In een dergelijk geval zijn gemeenten betrokkenen en zullen zij samen met de veiligheidsregio(‘s) moeten acteren om de problemen in het fysieke domein aan te pakken. In dit verkennende onderzoek gaan we nader in op het fenomeen cybercrisis binnen gemeenten waarbij we onderscheid maken tussen cybercrisis waarbij gemeenten (1) slachtoffer zijn of (2) betrokkene. Onderzoeksdoelen en vragen Cybercrises in het algemeen en binnen de gemeentelijke context in het bijzonder zijn nog maar beperkt beschreven in de (wetenschappelijke) literatuur. Het hoofddoel van het onderzoek is om inzicht te verschaffen in de ervaringen die gemeentelijke medewerkers hebben met cybercrisis als ‘slachtoffer’ en ‘betrokkene’ en hoe zij kijken naar de rollen en uitdagingen die er zijn. Het hoofddoel is opgesplitst in twee hoofdvragen: (1) Welke uitdagingen ervaren gemeenten bij (de voorbereiding op) cybercrisis die de gemeentelijke organisatie raken? En (2) Welke uitdagingen ervaren gemeenten bij (de voorbereiding op) cybercrisis die plaatsvinden bij organisaties gevestigd in de gemeente en (kunnen) leiden tot problemen in het fysieke domein? Methoden van onderzoek Er is een literatuurstudie uitgevoerd die als basis heeft gediend voor semigestructureerde interviews. In de periode van 1 juli tot 1 december 2020 hebben 22 interviews plaatsgevonden met medewerkers van 18 verschillende gemeenten. Het merendeel van respondenten was werkzaam als Chief Information Security Officer (CISO) (N = 15), Adviseur Openbare orde en Veiligheid (AOV) (N = 9) en Adviseur informatiebeveiliging (N = 6). Beantwoording hoofdvragen De grootste uitdagingen voor gemeenten bij (de voorbereiding op) cybercrisis die de gemeentelijke organisatie raken zijn: (1) tijdens de warme fase verwacht men van de CISO soms een leidinggevende rol in plaats van de dagelijkse adviserende rol, (2) informatie gaat veelal sneller via informele kanalen dan via de formele kanalen, (3) CISOs gebruiken de crisiskennis van AOV-ers onvoldoende (4) (voorbereiding op) cybercrisis is nog te veel een IT-feestje, (5) oefenen is belangrijk maar gebeurt nog te weinig, en (6) kleine gemeenten hebben geen draaiboeken of crisisplannen, grote gemeenten wel. Gemeenten hebben nauwelijks ervaring met cybercrises die de gemeentelijke organisatie raken. De grootste uitdagingen voor gemeenten bij (de voorbereiding op) cybercrisis die plaatsvinden bij organisaties gevestigd in de gemeente zijn: (1) er is binnen gemeenten en veiligheidsregio’s weinig cyber-expertise en kennis van de CISO wordt niet benut, (2) gemeenten worstelen met hun rol bij een dergelijke crisissituatie, (3) de rolverdeling tussen de gemeente en veiligheidsregio is onduidelijk bij een dergelijke crisissituatie, en (4) gemeenten vinden dat organisaties allereerst zelf verantwoordelijk zijn voor respons en mitigatie. Geen van de respondenten heeft ervaring opgedaan met een cybercrisis bij een organisatie gevestigd in de gemeente. Conclusie De eerste conclusie is dat gemeenten beperkt voorbereid zijn op cybercrisis en onvoldoende zicht hebben in hoeverre bestaande plannen en niet-geformaliseerde werkwijzen voldoende zijn om de impact van cybercrisis te kunnen beperken, mede omdat er niet wordt geoefend. De tweede conclusie is dat nog een wereld te winnen is bij een actievere samenwerking tussen CISOs en AOV-ers. De derde conclusie is dat deelnemende gemeenten nog geen ervaring hebben met cybercrisis waarbij ze enkel ‘betrokkene’ zijn. De belangrijkste theoretische bijdrage is dat we geen aanwijzingen hebben gevonden dat de generieke literatuur over crisisbeheersing niet van toepassing zou kunnen zijn op cybercrisis. Dit onderzoek is uitgevoerd onder een beperkt aantal gemeenten. Om een rijker en completer beeld te krijgen van cybercrisis bij gemeenten, adviseren we om een vervolgonderzoek uit te zetten bij meer gemeenten, bijvoorbeeld in de vorm van een vragenlijstonderzoek. Ander vervolgonderzoek zou zich kunnen richten op het meten van de mate van voorbereiding van gemeenten op cybercrisis, slimme manieren waarop gemeenten hun voorbereiding kunnen verbeteren en op cyberincident- en cybercrisisevaluaties.
Het Kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen presenteerde dit najaar de resultaten van het onderzoek Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014. Het onderzoek vindt jaarlijks plaats onder alle Nederlandse gemeenten in opdracht van het lectoraat Maatschappelijk Vastgoed. Uit het onderzoek blijkt dat veel gemeenten hun vastgoedtaken anders willen organiseren en dat zij dat op korte termijn willen realiseren. Daarbij wordt gedacht aan centraal organiseren en centraal uitvoeren
In de recente open brief van de creatieve industrie aan de informateur worden overheden opgeroepen samen met onderzoekers en de praktijk te experimenteren om hun digitale transformatie te laten slagen. Deze KIEM-aanvraag voorziet in deze behoefte. Het project heeft als doel in co-creatie met praktijkpartners voor de gemeenten Utrecht en Overbetuwe een data-gedreven segmentatiemodel en bijbehorend communicatie- en participatie-instrument te ontwikkelen die deze gemeenten in staat stelt om innovatie op het gebied van burger- en buurtparticipatie aan te jagen. Dit gebeurt in living labs, waarbij hogescholen en praktijkpartners samen experimenteren met nieuwe vormen van vraaggestuurde (digitale) communicatie. Centraal in het experimenteren staan 14 (concept) ‘betrokkenheidsprofielen’, die in de living labs (1) getoetst worden, en (2) waarvoor een concretiseringsslag gemaakt wordt richting strategische en tactische communicatie. In ieder living lab zullen enkele profielen centraal staan. De onderzoekspartners in het consortium, dat naast de gemeenten Utrecht en Overbetuwe bestaat uit de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, de Hogeschool Utrecht en Citisens (onderdeel van Necker van Naem, een onderzoek- en adviesbureau in de publieke sector), hebben de gezamenlijke ambitie na deze KIEM-aanvraag een vervolgaanvraag in te dienen, met meer Nederlandse gemeenten. In deze nieuwe aanvraag zullen andere (concept) betrokkenheidsprofielen getoetst en geconcretiseerd worden, met als uiteindelijke doel het data-gedreven segmentatiemodel voor de 14 profielen volledig te valideren. Beoogde uitkomsten van het project, dat een looptijd heeft van 1 jaar, zijn (1) het eerder genoemde communicatie- en participatie-instrument voor beide participerende gemeenten, (2) een blogserie, en (3) een openbare afsluitende bijeenkomst waarin de resultaten van het onderzoek en een doorkijk naar de toekomst gedeeld zullen worden.
AanleidingIn navolging van onder meer Perspectief 2030 en het advies over Waardevol Toerisme van de Raad van de Leefomgeving staat de inwoner de laatste jaren steeds meer centraal in (beleids)keuzes over toerisme. Als onderdeel van de verschuiving in denken van toerisme als doel naar toerisme als middel om bij te dragen aan maatschappelijke opgaven en het welzijn van inwoners, gaat er meer aandacht uit naar hoe inwoners zo veel mogelijk van het toerisme kunnen profiteren.Onder partijen als provincies, gemeenten en DMO's heerst in dat kader een brede behoefte aan inzicht in de manieren waarop bewonersprofijt gemeten kan worden. Oftewel, in hoeverre en op welke manier is vast te stellen welke (gepercipieerde) waarde bewoners ontlenen aan de aanwezigheid van toerisme? Dit vraagstuk is onderdeel van het bredere vraagstuk "meten van balans", waarbinnen inzicht in de positieve impacts van toerisme en de manier waarop inwoners daar tegenaan kijken een belangrijk thema is.DoelHet doel van het project "Meten van bewonersprofijt: verkenning van indicatoren en methodieken" is om te komen tot een set van indicatoren voor het meten van bewonersprofijt en vervolgens diverse methoden voor het verzamelen van informatie over die indicatoren te evalueren en vergelijken.Dit enerzijds door te kijken naar bestaande voorbeelden, en anderzijds door zelf methoden toe te passen in een Nederlandse regio, te weten Schouwen-Duiveland. Dit leidt uiteindelijk tot inzichten die stakeholders zoals gemeenten en DMO's helpen om te bepalen welke methode voor het meten van bewonersprofijt het beste bij hun situatie past. Daarnaast zullen de resultaten van de praktijktesten voor Schouwen-Duiveland ook inhoudelijke inzichten opleveren over bewonersprofijt op het eiland.AanpakFase 1 van het onderzoek bestaat uit literatuuronderzoek en expertraadplegingen waar achterhaald wordt wat bewonersprofijt precies is, uit welke onderdelen het bestaat, hoe het nu wordt gemeten en welke voor- en nadelen aan deze methoden kleven. In fase 2 wordt een aantal methoden toegepast op de bestemming Schouwen-Duiveland. Door meerdere methoden toe te passen op dezelfde bestemming kunnen deze met elkaar vergeleken worden. Dit kan bijvoorbeeld duidelijk maken of de methoden leiden tot dezelfde, complementaire of juist tegenstrijdige inzichten over bewonersprofijt.De uitkomst van het project is een keuzetool met een visueel aantrekkelijke layout, welke stakeholders in staat stelt een weloverwogen (bewuste) keuze te kunnen maken over welke methode in te zetten om bewonersprofijt te meten.PartnersHotelschool Den Haag, HZ University of Applied Sciences, Stichting Eilandmarketing Schouwen-Duiveland, NBTC.
Ondanks de economische groei in Nederland staan we voor uitdagingen als een gezonde leefomgeving creëren, bestaanszekerheid waarborgen, klimaatverandering vertragen en een verantwoordelijke impact op toekomstige generaties. Sturen op "brede welvaart", rekening houdend met sociale, economische en ecologische waarden, wordt belangrijker voor gemeenten en beleidsstrategen in het bijzonder. Zij moeten brede welvaart integraal implementeren en brede welvaart in hun beleid omzetten in concrete keuzes en sturing. Gemeenten ervaren echter moeite bij de concrete implementatie. Brede welvaart is inhoudelijk complex en vereist continu koorddansen tussen verschillende belangen. Daarbij gaat er veel aandacht naar brede welvaart ‘hier en nu’ en blijven de belangen van toekomstige generaties (brede welvaart ‘later’) te vaak onderbelicht. In Europees verband, en op nationaal niveau is er tevens momentum om brede welvaart ‘later’ meer zichtbaar te maken. Als Europees Commissaris voor intergenerationele rechtvaardigheid heeft Micallef de opdracht om het belang van toekomstige generaties te dienen. Ook op nationaal niveau winnen de belangen van toekomstige generaties terrein zoals blijkt uit… Op lokaal niveau wordt directe invloed op brede welvaart voor huidige en toekomstige generaties concreet. Lokale publieke professionals spelen een sleutelrol in het bevorderen van welzijn en kwaliteit van de leefomgeving voor toekomstige burgers. Concernstrategen en afdelingshoofden in Nederlandse gemeenten vertalen brede welvaart naar beleid in de praktijk. Beleidsprofessionals krijgen door dit project voor het eerst in Nederland een concrete handreiking om brede welvaart integraal en voor toekomstige generaties in te richten. Door middel van de methode van backcasting en de generatietoets gaan we vanuit dit onderzoek brede welvaart ‘later’ concreet maken. We doen dit samen met 5 gemeenten, de provincie Noord-Brabant en kennispartners. Al vanaf de start participeren concernstrategen en afdelingshoofden van gemeenten in een rijk kennis- en leernetwerk om hierin te groeien. Dit project verschaft hen hiervoor de concrete tools: in co-creatie ontwikkeld en meteen ingezet.
