Het onderwijs in Nederland is in beweging – met een cruciale rol voor docenten. Het verschuift van traditionele toetsen naar een meer lerende en ontwikkelingsgerichte aanpak. Formatief handelen krijgt steeds meer aandacht. Maar hoe verhouden docenten zich daartoe? Wat vraagt deze transitie van hen? Hoe ze denken over het lesgeven bepaalt ook wat ze doen in het klaslokaal. Annemarieke Schepers is onderzoeker bij Avans Hogeschool en doet promotieonderzoek naar formatief handelen en professionalisering onder docenten. In dit artikel vertelt ze erover.
Wat je leest in dit artikel
Het onderwijs verandert. Dat vraagt om een andere manier van lesgeven. Docenten maken een transformatie door. Hoe kunnen zij zich het formatief handelen eigen maken en zo bijdragen aan die transformatie? Annemarieke Schepers doet er promotieonderzoek naar.
Over het onderzoek
Annemarieke Schepers promoveert aan Avans Hogeschool en Erasmus Universiteit Rotterdam met een onderzoek naar formatief handelen en professionalisering onder docenten. Het wordt gefinancierd door Toetsrevolutie. Ze startte in februari 2025 en zal haar proefschrift in vijf jaar afronden.
Annemarieke Schepers is onderzoeker bij het lectoraat Brein en Leren binnen het expertisecentrum Future-Proof Education van Avans Hogeschool. Eerder werkte ze als docent en onderwijskundige en volgde ze de master Philosophy of Humanity and Culture aan Tilburg University. Haar thesis 'The role of art in education' focuste zich op de rol van kunst en educatie in het werk van Hannah Arendt.
Schepers: “Ik werkte zeventien jaar als docent kunst bij De Nieuwste School in Tilburg, deed er verschillende praktijkgerichte onderzoeken en ondersteunde docenten met professionalisering. Ik was inmiddels al zo gegrepen door onderzoek dat ik besloot mijn master te halen. Hoewel ik me als docent kon blijven ontwikkelen, miste ik een uitdaging waarbij ik ook andere kanten van mezelf kon ontdekken. Toen het aanbod van Toetsrevolutie op mijn pad kwam, voelde dat als een uitgelezen kans. Daardoor kan ik nu promotieonderzoek doen.”
Schepers’ promotietraject richt zich op formatief handelen onder docenten. Het gaat over de dagelijkse praktijk van docenten en hoe hun denkwijze invloed heeft op hun handelen. Dat sluit mooi aan bij haar master. Want als filosofie ergens over gaat, is het wel over denken en de betekenis daarvan. We moeten dan wel weten wat formatief handelen precies is. Daarover verderop meer.
Schepers: “Mijn onderzoek richt zich op docentprofessionalisering en formatief handelen: welke aspecten van professionalisering hebben invloed op het denken van docenten over formatief handelen en hoe verbetert die denkwijze hun formatief handelen in het klaslokaal? Als hun onderwijspraktijk ingrijpend verandert, hangt dat samen met een verandering in hun denken. De hypothese is nu: als docenten een andere techniek aanleren of erin getraind worden, moeten ze anders gaan denken om die op lange termijn te blijven toepassen. Oftewel: als docenten zich anders gaan gedragen in het klaslokaal, hebben ze een verschuiving in hun denken doorgemaakt.”
Formatief handelen wordt gedefinieerd als een cyclisch proces waarbij docenten en leerlingen voortdurend informatie verzamelen en interpreteren over het leren, met als doel betere beslissingen te nemen over de volgende stap in het leerproces. Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
Schepers: “Formatief handelen betekent dat docenten continu bezig zijn om het leerproces af te stemmen op wat leerlingen nodig hebben. Dat gebeurt door bijvoorbeeld discussies vorm te geven in het klaslokaal die bewijzen wat leerlingen al hebben geleerd. Ze moeten soms hun hele les omgooien als leerlingen de stof onverwachts nog niet onder de knie hebben. Reageren op die informatie is niet altijd eenvoudig, het vergt maatwerk. Het gaat niet meer zozeer over het onderwijzen, als wel over het lerend vermogen. Hoe ontwikkelen leerlingen zich en waar zijn ze in hun eigen proces? Dat vraagt om een andere manier van lesgeven, handelen én denken van docenten.
Ik ga nu onderzoeken hoe docenten formatief handelen goed kunnen implementeren. Hoe breng je teweeg dat ze zich het formatief handelen eigen maken en niet terugvallen in oude gewoontes? Zoiets schudden ze niet zomaar uit hun mouw. Dat begint met een onderzoek naar het mentale model van docenten: hoe denken zij precies over hun lesgeven, over formatief handelen? Daar probeer ik meer vat op te krijgen. Hoe willen ze bijvoorbeeld toetsing in de praktijk anders aanpakken? Door dat in kaart te brengen, kunnen er in de toekomst trainingen worden ontwikkeld die helpen bij de implementatie.”
Een ander aspect van Schepers’ promotieonderzoek is docentprofessionalisering. Dat gaat over de vraag hoe docenten leren.
Schepers: “Docentprofessionalisering is erg breed, maar gaat over het proces waarin docenten zich ontwikkelen om hun kennis, vaardigheden en houding te verbeteren, en zo de kwaliteit van het onderwijs te verhogen. Dat kan door verschillende activiteiten en processen die hun professionele groei bevorderen. Daaraan wil ik ook door mijn onderzoek bijdragen: hoe kunnen we docenten beter trainen, ze het beste laten leren, zodat ze zich bekwamen in het implementeren van formatief handelen? In mijn onderzoek verken ik de effecten van instructional coaching. Deze vorm van begeleiding kan docenten direct ondersteunen bij het implementeren van formatief handelen, doordat het plaatsvindt in de klaspraktijk. Een docent en coach gaan met elkaar in gesprek en kiezen samen een actiestap: die bedenken én oefenen ze voor een specifiek lesmoment. Op die manier werken ze samen aan beter onderwijs.”
Het lectoraat Brein en Leren doet in het hoger onderwijs praktijkgericht onderzoek naar zelfregulerend leren, formatief handelen en kritisch denken. Het kijkt daarbij kritisch naar actuele vragen en ontwikkelingen. Schepers’ promotieonderzoek wordt gefinancierd door Toetsrevolutie: een coöperatie van zelfstandig ondernemers die scholen en instellingen helpen om de kwaliteit van hun curriculum, didactiek en toetsing duurzaam te verbeteren.
Schepers: “Toetsrevolutie wil op een eigen manier bijdragen aan het wetenschappelijk onderzoek naar formatief handelen. Mijn onderzoek past goed bij het lectoraat Brein en Leren, want de onderzoekslijnen gaan over formatief handelen, zelfregulerend leren en kritisch denken. Nu ik mijn onderzoek doe, word ik gesteund door de kenniskring van Brein en Leren. Daarin zijn een heleboel collega’s aan de slag met soortgelijke onderzoeken. We kunnen inzichten uitwisselen en elkaar versterken. Dat is bijzonder waardevol.”
Uiteindelijk draait het voor Schepers om beter onderwijs. We vroegen haar wat ze hoopt te bereiken.
Ze besluit: “Lesgeven is complex, dus leraren moeten ondersteuning krijgen die nauw aansluit bij hun dagelijkse praktijk. Ik hoop te laten zien hoe belangrijk het denken van docenten is voor hun handelen in het klaslokaal en daarmee beter kan ontsluiten wat hun professionalisering effectief maakt. Wat houdt hun denken precies in, hoeveel invloed heeft dat op het onderwijs en hoe kunnen zij dat denken veranderen? Welke aspecten van coaching hebben invloed daarop? Uiteindelijk hoop ik het mede mogelijk te maken dat docenten zich duurzaam ontwikkelen, meer plezier houden in hun vak en trots zijn op hun baan.”
Meer weten?
Lees hier een artikel over instructional coaching.
Credits headerafbeelding: Oliver Caviglioli
