Over the last decade, sport and physical activity have become increasingly recognised and implemented as tools to foster social cohesion in neighbourhoods, cities and communities around Europe. As a result, numerous programmes have emerged that attempt to enhance social cohesion through a variety of sport-based approaches (Moustakas, Sanders, Schlenker, & Robrade, 2021; Svensson & Woods, 2017). However, despite this boom in sport and social cohesion, current definitions and understandings of social cohesion rarely take into account the needs, expectations or views of practitioners, stakeholders and, especially, participants on the ground (Raw, Sherry, & Rowe, 2021). Yet, to truly foster broad social outcomes like social cohesion, there is increasing recognition that programmes must move beyond interventions that only focus on the individual level, and instead find ways to work with and engage a wide array of stakeholders and organisations (Hartmann & Kwauk, 2011; Moustakas, 2022). In turn, this allows programmes to respond to community needs, foster engagement, deliver more sustainable outcomes, and work at both the individual and institutional levels. The Living Lab concept - which is distinguished by multi-stakeholder involvement, user engagement, innovation and co-creation within a real-life setting - provides an innovative approach to help achieve these goals. More formally, Living Labs have been defined as “user-centred, open innovation ecosystems based on a systematic user co-creation approach, integrating research and innovation processes in real-life communities and settings” (European Network of Living Labs, 2021). Thus, this can be a powerful approach to engage a wide array of stakeholders, and create interventions that are responsive to community needs. As such, the Sport for Social Cohesion Lab (SSCL) project was conceived to implement a Living Lab approach within five sport for social cohesion programmes in four different European countries. This approach was chosen to help programmes directly engage programme participants, generate understanding of the elements that promote social cohesion in a sport setting and to co-create activities and tools to explore, support and understand social cohesion within these communities. The following toolkit reflects our multi-national experiences designing and implementing Living Labs across these various contexts. Our partners represent a variety of settings, from schools to community-based organisations, and together these experiences can provide valuable insights to other sport (and non-sport) organisations wishing to implement a Living Lab approach within their contexts and programmes. Thus, practitioners and implementers of community-based programmes should be understood as the immediate target group of this toolkit, though the insights and reflections included here can be of relevance for any individual or organisation seeking to use more participatory approaches within their work. In particular, in the coming sections, this toolkit will define the Living Lab concept more precisely, suggest some steps to launch a Living Lab, and offer insights on how to implement the different components of a Living Lab.
DOCUMENT
“Dit project/onderzoek/living lab/leer- en innovatienetwerk is medegefinancierd door het Centre of Expertise Preventie in Zorg en Welzijn” Een blauwdruk voor een living lab collectieve belangenbehartiging is enigszins paradoxaal. Het wekt al snel de indruk dat er een pasklaar antwoord ligt dat in elke situatie in praktijk gebracht kan worden en enkel uitgevoerd hoeft of dient te worden. Maar een living lab is, zoals het begrip al suggereert, levendig van aard. Het is inherent aan een living lab dat er ruimte blijft bestaan om te onderzoeken en nieuwe ideeën te vormen over de aard van het lab zelf, zonder vast te zitten in een blauwdruk. Daarom presenteren we hier een aantal uitgangspunten en ideeën die meegenomen kunnen worden om een living lab collectieve belangenbehartiging vorm en inhoud te geven.
DOCUMENT
Binnen het project Future-Proof Retail werden acht labformules ontworpen en getest. Het EHBR(etail) lab bleek een van de drie succesformules te zijn: alle betrokken stakeholders hebben deze vorm van samenwerking beoordeeld als heel positief. Tussen 2018 en 2020 vonden zes edities van het lab plaats in verschillende gemeenten in Zuid-Holland. Hierbij had De Haagse Hogeschool de leiding. Onder regie van de opleiding Ondernemerschap & Retail Management werden derde jaarsstudenten via een minor ingezet. De bedoeling van deze handleiding is om te zorgen voor een opschaling van het EHBR(etail) lab in meerdere Nederlandse regio’s en in samenwerking met andere hogescholen en mbo-onderwijsinstellingen. Hierbij is het belangrijk om te realiseren dat de regierol niet alleen specifieke expertise en ervaring in businessmanagement vraagt, maar ook een serieuze investering in tijd en geld. Bovendien is intensieve inzet van hbo-studenten nodig: twee dagen per week gedurende een semester, of minimaal een onderwijsblok van tien weken. Tijdens het living lab worden retailers geactiveerd en kan er een nieuw of aangepast businessmodel ontstaan. Zowel voor individuele retailers of een heel winkelgebied. De verschillende vragen die wor den opgepakt in een EHBR(etail) lab, zijn veel breder dan de vragen bij andere labs. Het inhoudelijke proces is compleet anders dan bij een Hype lab en Lab Circularity, namelijk iteratief - hierbij verwij zen wij graag naar de handleidingen van deze twee labs. Studenten doen met de eerste (hulp)vraag van de individuele retailer of van een heel winkelgebied als startpunt een empathisch onderzoek naar de omgeving. Ze gaan op zoek naar de vraag achter de vraag: wat is nu eigenlijk het probleem of de uitdaging van de ondernemer of het collectief? In het EHBR(etail) lab werken hbo-studenten, bij voorkeur samen met mbo-studenten, met onder zoekers en het bedrijfsleven aan innovatief onderzoek. Dat gebeurt in een zogenaamde quadruple helix-omgeving (zie figuur 1). In cocreatie ontwikkelen de verschillende partijen praktische tools. Gemiddeld nemen vijf tot twintig retailers deel aan een lab. Samen met de studenten doen ze bijvoorbeeld onderzoek naar de relevantie van de deelnemende retailers voor bestaande en nieuwe klanten. De studenten lichten bestaande businessmodellen inclusief ‘customer journey’ door. Het lab werkt in sprints van zes à tien weken, en de deelnemers hanteren de methode van design thinking. Het succes van het lab bleek namelijk in grote mate samen te hangen met de design-thinking skills van de betrokken studenten en docenten. Studenten die in labs het probleem van ondernemers en medewerkers konden herkaderen (het probleem áchter het probleem boven tafel wisten te krijgen), konden veel waarde toevoegen aan het leerproces van de ondernemer. Zeker omdat zij volgens design thinking verbeterplannen ook concreet konden toepassen en uittesten in experimenten.
DOCUMENT
Our society faces many challenges, necessitating collaborative efforts among multiple stakeholders. Our students learn this in living labs. This paper explores preliminary research on introducing co-design to novices. We introduce a case study exploring how design educators can support students in developing co-design competencies. Central to this study is our Co-Design Canvas, introduced as a pivotal tool for fostering open dialogue among diverse stakeholders. This stimulates collaboration through effective teamwork and empathic formation. The research questions aim to discover effective methods for introducing the Co-Design Canvas to living lab students, and to identify the necessary prior knowledge and expertise for both novices and educators to effectively engage with and teach the Co-Design Canvas. The paper advocates for a pedagogical shift to effectively engage students in multi-stakeholder challenges. Through a series of workshops, the Co-Design Canvas was introduced to novices. We found that this required a significant cognitive stretch for staff and students. The paper concludes by presenting a, for now, final workshop format consisting of assignments that supports introducing the Canvas and thereby co design to societal impact design novices. This program better prepares students and coaches for multi stakeholder challenges within living labs.
MULTIFILE
Het AZC in Leersum heeft een vaste opvangcapaciteit voor 625 mensen. De vluchtelingen die er worden opgevangen hebben vaak een inactieve leefstijl, zijn belemmerd in het gebruikmaken van regulier sportaanbod, kampen met fysieke en mentale gezondheidsklachten en verkeren in een kwetsbare positie. Het Living Lab Utrechtse Heuvelrug wilde bewoners van het AZC betrekken in haar activiteiten. Samen met het COA en lokale partners is gewerkt aan het opzetten van een duurzaam sport- en beweegaanbod voor deze bewoners. Dit heeft geresulteerd in het aanbieden en opzetten van verschillende sportactiviteiten als voetbal, walk & talk, hardlopen, fitness, boulderen en bootcamp. Er is ook veel energie gestoken om zwemlessen aan te bieden, maar dat is nog niet gelukt (wel veelbelovend vervolg). Het voetbal liep zo goed op de locatie van het AZC, dat er al snel contact is gezocht met een lokale club om een veld te gebruiken. Dit, een toernooi en oefenwedstrijden zorgde ook voor positieve zichtbaarheid van de bewoners en brengt weer nieuwe mogelijkheden zoals vaste deelname binnen de voetbalvereniging voor bewoners van het AZC. Bewoners geven aan dat deelname aan de activiteiten enorme positieve impact kan hebben op hun welzijn. Ook bleken betrokken vrijwilligers eens te meer onmisbaar voor de organisatie van de activiteiten. Ook studenten van de HU hebben hierin een rol gespeeld.
DOCUMENT
In dit rapport beschrijven en bespreken we op basis van een verkennend onderzoek de meerwaarde voor studenten van het onderwijs binnen de praktijksetting Stipp in de wijk Poelenburg, Zaanstad. Het onderwijs blijkt binnen Stipp studenten de mogelijkheid te bieden om (a) hun interesses en krachten binnen het sociaal werk te ontdekken, (b) hun kennis over de doelgroepen van het sociaal werk te vergroten en (c) de complexiteit van het werkveld van sociaal werkers te ervaren. Een aandachtspunt binnen Stipp is de samenwerking tussen de sociaal professionals en de studenten. Om dit zo goed mogelijk te organiseren zoekt Inholland naar pragmatische oplossingen, die soms leerervaringen van studenten in de weg kunnen staan. Bij het vormgeven en organiseren van living labs en andere vormen van onderwijs in praktijksettings blijft het dus altijd zoeken naar een goede balans tussen het samenwerken aan maatschappelijke opgaven en het faciliteren van het leerproces bij studenten.
DOCUMENT
In Zwolle werken studenten en ouderen in co-creatie samen met andere partijen aan het ontwikkelen en implementeren van authentieke leeftijdsvriendelijke diensten. Daartoe heeft de opleiding Toegepaste Gerontologie van Hogeschool Windesheim samen met ouderen een living lab ontwikkeld. Het Living Lab Toegepaste Gerontologie blijkt ook de intrinsieke motivatie van studenten te stimuleren.
DOCUMENT
Interview ICT &Health: Living labs zijn in opkomst. Deze levende laboratoria zijn realistische experimentele omgevingen, waarin onderwijs, overheden, werkveld en andere partijen samen werken aan innovatieve oplossingen voor problemen. Ook op het gebied van gezondheidszorg en technologie bestaan living labs, zoals de Medical Delta Living Labs. Eén van deze labs is het Medical Delta Living Lab Geriatric Rehabilitation@Home. Het doel is om met de inzet van e-health zelfmanagement en kwaliteit van leven van thuiswonende geriatrische revalidanten te vergroten en hun mantelzorgers beter te ondersteunen.
DOCUMENT
Het document gaat in op de mogelijkheden om Groningen Airport Eelde verder te ontwikkelen als ontmoetingsplek. De aanzet hiertoe wordt gegeven in de vorm van een Living Lab. Dit is een samenwerkingsverband, gericht op het samenbrengen van gebruikers, het bedrijfsleven, de wetenschappelijke wereld en overheidsinstellingen. In het Living Lab kunnen onderzoeks- en onderwijsactiviteiten plaatsvinden. Het voorstel is om een campus te realiseren op het vliegveld.
DOCUMENT
Wereldwijd schieten ze als paddenstoelen uit de grond: living labs. Deze ‘levende laboratoria’ zijn er in alle soorten en maten. Meestal wordt het lab gezien als een onderzoeks- en ontwikkelomgeving om een probleem met verschillende partijen op een innovatieve manier op te lossen. De thema’s van de labs variëren van het ontwerpen van de lichtste boot of de snelste (zonne)auto tot het opnieuw inrichten van een havengebied, halvering van koolstof-uitstoot van het goederenvervoer in steden, nieuwe zorgconcepten of het versterken van de lokale democratie. Wat iemand van het meedoen aan een living lab zou kunnen leren wordt uitgelegd aan de hand van een living lab waaraan de auteur zelf als deelnemer drie keer heeft meegedaan, Aalto Camp for Societal Innovation (ACSI).
DOCUMENT
